کارآفرینی برآورد هزینه های یك طرح حسابداری پیمانكاری

چكیده مطالب
تنوع مؤسسات و گونه گونی فعالیتهای مختلف اقتصادی در پهنه جهان، دانش و حرفه حسابداری را بر آن داشته تا در قالب مبانی و اصول عمومی، راه حلهای متناسبی را برای نگهداری حسابهای فعالیتهای گوناگون، به نحوی فراهم آورد كه صورتهای مالی مؤسسات تصویر گویاتری از نتایج عملیات و وضعیت مالی ارائه دهند. از طرفی، فعالیتهای مؤسسات اقتصادی در كشورهای مختلف در بستری از اوضاع و احوال اقتصادی و اجتماعی و در محدوده مناسبات حقوقی كشور انجام می شود و این عامل، به نوبه خود، جستجو و یافتن راه حل مناسب و مطلوب را در محدوده راه حلهای متعارف در سطح بین المللی الزامی كرده است.
ارجاع طرحهای ساخت و ساز ابنیه، تأسیسات و تجهیزات بزرگ از طرف كارفرمایان عمومی و خصوصی به پیمانكاران مختلف، انعقاد قراردادهای بلند مدت پیمانكاری برای اجرای طرحهای یاد شده و انجام دادن فعالیتهای ساخت و ساز در قالب این قراردادها توسط پیمانكاران، یكی از فعالیتهای عمده اقتصادی است كه نیازمند روشهای مناسب ثبت و ضبط معاملات و فعالیتهای مالی، تهیه و تنظیم گزارشهای درون سازمانی، اندازه گیری و شناخت درآمد و در نهایت تهیه و ارائه صورتهای مالی متناسب برای پیمانكاران و كارفرمایان است.
حسابداری پیمانكاری یكی از مقولاتی است كه مراجع حرفه ای، پژوهشگران و مؤلفان حسابداری در كشورهای پیشرفته از دیرباز به عنوان مقوله خاص در حسابداری به آن پرداخته اند و در كشورهای پیشرفته و همچنین در سطح بین المللی استاندارهای حسابداری خاصی برای آن وضع شده است. در كشور ما نیز از الها پیش مبحث حسابداری پیمانكاری در كتابها و نشریات گوناگونی مورد بحث قرار گرفته و كوشش شده است در چارچوب روشها و رویدادهای متداول و استانداردهای حسابداری كشورهای پیشرفته راه حل ها و روشهای مناسبی برای نگهداری حسابها، شناسایی و اندازه گیری سود عملیات پیمانكاری و تهیه و ارائه صورت های مالی مؤسسات پیمانكاری در قالب مناسب حقوقی سازوكارها و الزامات محیطی حاكم بر این فعالیت عمده اقتصادی عرضه می شود.

?    اركان اصلی پیمانكاری
در هر نوع عملیات پیمانكاری سه ركن اصلی زیر وجود دارد.
?    كارفرما
كارفرما، شخصی حقیقی یا حقوقی است كه اجرای عملیات معینی را به پیمانكار واگذار می كند. كارفرما كه تأمین كننده منابع مالی طرح است برای مطالعه، طراحی و نظارت بر اجرای عملیات موضوع پیمان معمولاً از خدمات مهندسان مشاور بهره می گیرد. جانشینان یا نمایندگان قانونی كارفرما در حكم كارفرما محسوب می شوند.
?    پیمانكار
پیمانكار، شخصی حقیقی یا حقوقی است كه مسئولیت اجرای كامل عملیات موضوع پیمان را تا تكمیل نهایی آن به عهده می گیرد. پیمانكار معمولاً به منظور آسان كردن اجرای قسمت یا قسمتهای خاصی از عملیات موضوع پیمان(نظیر لوله كشی، آهنگری و نقاشی) قراردادهایی را با اشخاص یا پیمانكاران جزء منعقد می كند.
در مواردی كه انجام دادن یك طرح خاص یا اجرای طرحهای بزرگ نیازمند همكاری چند شركت پیمانكاری با تخصصهای مختلف باشد، برای افزایش توان مالی و عملیات و توزیع خطرات ناشی از اجرای عملیات موضوع پیمان، می توان از همكاری یا مشاركت و یا ادغام چند شركت پیمانكاری، گروه شركتهای پیمانكاری بوجود آورد. شركتهای تشكیل دهنده این گروه، در عین حال، شخصیت حقوقی خود را برای سایر كارها حفظ می كنند.
?    قرارداد
قرارداد، رابطه ای حقوقی بین پیمانكار و كارفرماست كه منشأ تعهد و التزام برای طرفین می باشد. كارفرما برای انجام دادن موارد زیر معمولاً قراردادهایی را با مؤسسات مشاوره ای یا پیمانكاری منعقد می كند:
الف-مطالعات بنیادی و تحقیقاتی طرح
ب-تهیه طرح
ج-اجرای طرح
د-نظارت بر اجرای طرح
بستن قرارداد مهمترین بخش از فعالیت پیمانكاری است. موضوع این قراردادها معمولاً ساختن یك دارایی یا داراییهایی است كه در مجموع طرح واحدی را تشكیل می دهند. قراردادهائی كه موضوع آنها ارائه خدمات است و مستقیم به قرارداد ساخت یك دارایی مربوط می شود نیز جزو قرارداد پیمانكاری به شمار می آید. قراردادهای خدماتی مانند مدیریت تهیه طرح، مدیریت اجرا، معماری و محاسبات فنی كه به ساختن یك دارایی ارتباط پیدا می كند از جمله این قراردادهاست.
طول مدت اجرای قراردادهای پیمانكاری معمولاً بیش از یك سال است، یعنی تاریخ شروع و تكمیل فعالیت موضوع آن در دوره های مالی متفاوت قرار می گیرد. اما طول مدت اجرای قرارداد نباید به عنوان عامل مشخصه یك قرارداد بلند مدت پیمانكاری محسوب شود. در قراردادهایی كه طی مدتی كمتر از یك سال تكمیل می شود اگر فعالیت انجام شده آنقدر اهمیت داشته باشد كه عدم شناسایی درآمد و هزینه در یك دوره مالی، نتایج عملیات را مخدوش كند قرارداد باید بلند مدت به شمار آید، مشروط بر اینكه در طول دوره های مالی مختلف رویه یكنواختی در اجرا بكار گرفته شود.

?    انواع قراردادهای پیمانكاری
قرارداد پیمانكاری را در صورتی كه مخالف قانون نباشد، می توان به انواع مختلف بین كارفرما و پیمانكار منعقد كرد. قراردادهای متداول پیمانكاری به شرح زیر است:

?    مراحل اجرای طرح
مراحل اجرای طرحهای بلند مدت پیمانكاری در مؤسسات بخش عمومی و بخش خصوصی تفاوت ماهوی ندارد و مؤسسات بخش خصوصی در اجرای عملیات پیمانكاری كمابیش از تشریفات مورد عمل بخش عمومی پیروی می كنند. طرحهای بلند مدت پیمانكاری معمولاً در سه مرحله مطالعات مقدماتی، مطالعات تفصیلی و اجرا و نظارت انجام می شود كه هر یك از این مراحل شامل اقدامات معینی به شرح زیر است:

•    مرحله اول: مطالعات مقدماتی طرح
1.مطالعات شناسایی طرح
2.تهیه طرح مقدماتی
•    مرحله دوم: شناسایی تفصیلی طرح
1.تهیه نقشه های تفصیلی
2.تهیه اسناد و مدارك مناقصه
•    مرحله سوم: اجرای طرح:
1.ارجاع كار به پیمانكار
2.انعقاد قرارداد پیمانكاری
3.عملیات اجرایی
4.تنظیم و پرداخت صورت وضعیتها
5.تحویل موقت
6.تحویل قطعی
 
مرحله اول: مطالعاتی مقدماتی طرح
مطالعات مقدماتی طرح شامل اقدامات زیر است:
1.مطالعات شناسایی طرح
مطالعات این مرحله شامل تحقیقات و بررسیهای مربوط به تعیین هدف طرح، شناخت اجزای تشكیل دهنده، داده ها و ستانده ها همچنین امكانات فنی و اجرایی طرح با توجه به نوع مصالح ساختمانی، ماشین آلات و تجهیزات، نیروی انسانی، سایر امكانات و محدودیتها و بالاخره حجم سرمایه گذاری (ریالی و ارزی)، طول مدت اجرای طرح، تشخیص و بررسی اجمالی گزینه های احتمالی و توجیه فنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی (امكان سنجی اولیه) طرح است.
حاصل این مطالعات به شكل گزارشی تدوین می شود كه مبنای تصمیم گیری در مورد پذیرش طرح (توصیه به سرمایه گذاری) یا رد طرح (توصیه به خودداری از سرمایه گذاری) قرار می گیرد.
2.تهیه طرح مقدماتی
پس از اتمام و تصویب گزارش شناخت طرح، اقدامات مربوط به تهیه طرح مقدماتی بوسیله كارفرما آغاز می شود. مطالعات این مرحله شامل تحقیقات، بررسیها و آزمایشهای لازم به منظور طراحی و تهیه نقشه های مقدماتی و مشخصات كلی طرح و انجام مطالعات برای گزینه یابی، انتخاب مناسبترین گزینه و توجیه پذیری آن است. فعالیتهای مربوط به تهیه طرح مقدماتی را می توان به شرح زیر تقسیم كرد:
•    بررسی گزینه های مختلف برای اجرای طرح و تعیین نكات مثبت و منفی هر گزینه
•    تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از بكارگیری هر گزینه
•    مقایسه گزینه ها و انتخاب مناسبترین گزینه
•    توجیه فنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گزینه انتخابی.
مطالعات این مرحله باید به اندازه ای جامع باشد كه بتوان بر پایه آن ابعاد و حجم كار و مخارج اجرای طرح و هزینه بهره برداری را برای تصمیم گیری منطقی و توجیه فنی، اقتصادی و اجتماعی (امكان سنجی نهایی) برآورد كرد.

مرحله دوم: مطالعات تفصیلی طرح
پس از پذیرش و تصویب طرح مقدماتی، مطالعات تفصیلی برای تهیه طرح نهایی آغاز می شود. این مطالعات شامل اقدامات زیر است:


1.تهیه نقشه های تفصیلی
طراحی تفصیلی و اجرایی طرح شامل بررسیها، تحقیقات، كاوشهای سطحی و زیر سطحی، نقشه برداریها، طراحی های دقیق و آزمایشهای لازم به منظور تعیین مشخصات فنی طرح، مقادیر دقیق كار، برنامه زمانی اجرای كار، منابع تهیه مصالح و تهیه نقشه های تفصیلی و اسناد و مشخصات اجرایی طرح برای گزینه انتخابی است كه در مرحله طرح مقدماتی پیشنهاد و توجیه شده است.
2.تهیه اسناد و مدارك مناقصه
اسناد مناقصه شامل شرایط عمومی و خصوصی پیمان، مشخصات فنی عمومی و خصوصی، مقادیر كار و برآورد هزینه اجرای طرح بر اساس آخرین فهرست بها، استعلام و یا به وسیله مشاور از روی نقشه های كلی و تفصیلی است.
اسناد و مدارك مناقصه باید به شكلی تنظیم و فراهم شود كه پیمانكار در صورت تمایل به شركت در مناقصه، بدون هیچ گونه ابهامی بتواند بر اساس آنها، مبلغ پیشنهادی خود را برای اجرای طرح به سادگی و دقت محاسبه كند.
شروع اقدامات مربوط به اجرای طرح موكول به اتمام مطالعات تفصیلی و پذیرش طرح و اطمینان یافتن از وجود اعتبار مورد نیاز تا اتمام و تكمیل كار و نیز تأمین سایر منابع از قبیل زمین، پروانه ساختمان و آب و برق است.
مرحله سوم: اجرای طرح
1.ارجاع كار به پیمانكار
اجرای طرحهای بلند مدت پیمانكاری معمولاً به ترتیب زیر به مؤسسات پیمانكاری واگذار می شود:
2.دعوت از پیمانكاران برای اجرای طرح
پس از آماده شدن اسناد و مدارك مناقصه و اطمینان از مهیا بودن زمین یا محل اجرای طرح، به یكی از روشهای زیر از پیمانكاران برای اجرای طرح دعوت می شود:
فرمهای مربوط به دعوتنامه شركت در مناقصه در پیوست شماره 1 این پروژه ارائه شده است.
3.شركت در مناقصه
چنانچه كادر فنی پس از مطالعه اسناد و مدارك مناقصه، اجرای طرح را با توجه به امكانات پیمانكار، عملی و اقتصادی تشخیص دهد و پیمانكار تمایل به شركت در مناقصه داشته باشد قیمت كل كار را از روی نقشه ها محاسبه و با افزودن سود مورد انتظار به آن پیشنهاد می كند. قیمت پیشنهادی نباید به صورت تخفیف یا افزودن بر ارقام برآوردی مندرج در اسناد و مدارك مناقصه باشد.
هریك از پیمانكاران برای تضمین اجرای طرح به قیمتی كه پیشنهاده كرده اند، باید ضمانتنامه ای از بانك دریافت و به كارفرما تسلیم كنند. بنابراین، ضمانتنامه شركت در مناقصه در واقع ضمانت بانك از پیمانكار در مقابل كارفرماست، مبنی بر اینكه اگر برنده مناقصه حاضر به عقد قرارداد نشود بانك بنا به تقاضای كارفرما وجه ضمانتنامه را به وی پرداخت خواهد كرد (یك نمونه از ضمانتنامه شركت در مناقصه در پیوست شماره 8 این كتاب ارائه شده است).
صدور ضمانتنامه شركت در مناقصع از طرف بانكها موكول به دریافت وثیقه از طرف پیمانكار است. پیشنهاد دهندگان می توانند به جای ضمانتنامه بانكی سپرده نقدی نیز به عنوان تضمین به حساب مناقصه گزار واریز كنند.
قیمت پیشنهادی پیمانكار برای اجرای طرح، همراه با سایر اسناد ذكر شده در آگهی مناقصه، در دو پاكت جداگانه، پاكت «الف» حاوی اسناد مناقصه از جمله ضمانتنامه شركت در مناقصه و پاكت «ب» حاوی قیمت پیشنهادی در موعد مقرر به دستگاه مناقصه گزار تسلیم می شود.
4.انتخاب پیمانكار
در مناقصه مربوط به طرحهای عمرانی، برنده مناقصه بوسیله كمیسیون مناقصه و به ترتیب زیر انتخاب می شود:
دستگاه مناقصه گزار پس از اتمام مدت مناقصه، كمیسیون تعیین برنده مناقصه را تشكیل می دهد. این كمیسیون هنگام گشودن پیشنهادها نخست پاكتهای «الف» را باز می كند و پس از بررسی چنانچه مدارك این پاكتها كامل باشد و پیمانكار تمامی شرایط مندج در آگهی مناقصه را رعایت كرده باشد و كلیه مدارك (از جمله ضمانتنامه شركت در مناقصه)را ارسال كرده باشد پاكتهای «ب» را كه حاوی برگ پیشنهاد قیمت است باز می كند.
پس از گشودن پاكتهای «ب» قیمت پیشنهادی پیمانكاران واجد شرایط مشخص می‌شود. آنگاه این قیمتها از مبلغ كمتر به بیشتر مرتب شده و در جدول مقایسه پیشنهادها درج می شود.
كمیسیون مناقصه با رعایت مفاد آیین نامه تعیین برنده مناقصه و سایر مقررات و دستور عمل ها، پس از ارزیابی پیشنهادهای رسیده از بین پیشنهادهایی كه تمامی شرایط مناقصه را دارا باشد و از لحاظ قیمت خارج از اعتدال نباشد، مناسبترین پیشنهاد را از نظر مالی و سایر شرایط انتخاب و به عنوان برنده مناقصه معرفی می كند. پس از اعلام نتیجه چنانچه برنده مناقصه حاضر به بستن قرارداد نشود سپرده یا ضمانتنامه وی به نفع كارفرما ضبط خواهد شد و از شخصی كه پیشنهادش در مرتبه دوم است برای بستن قرارداد دعوت می شود.
2.انعقاد قرارداد پیمانكاری
پس از آن كه پیمانكار از طریق مناقصه عمومی، مناقصه محدود یا ترك مناقصه انتخاب شد قرارداد پیمانكاری بر اساس قیمت پیشنهادی او تنظیم می شود و عملیات اجرایی پیمان به ترتیب زیر انجام می گیرد:
2.‌1. گرفتن ضمانتنامه حسن انجام تعهدات
پیمانكار قبل از بستن قرارداد، باید برای تضمین حسن انجام تعهدات خود معادل پنج درصد (5%) مبلغ اولیه پیمان، ضمانتنامه از بانك بگیرد و یا سپرده ی نقدی به حساب كارفرما واریز كند. ضمانتنامه یاد شده باید تا تاریخ صورتمجلس تحویل موقت معتبر باشد و تا هنگامی كه تحویل موقت انجام نشده پیمانكار مكلف است آن را به دستور كارفرما تمدید كند. بنابراین، ضمانتنامه انجام تعهدات در واقع ضمانت بانك از پیمانكار در مقابل كارفرماست، مبنی بر اینكه اگر پیمانكار نتواند قرارداد پیمانكاری را طی مدت مقرر بنحوی صحیح انجام دهد بانك بنا به تقاضای كارفرما وجه ضمانتنامه را به وی پرداخت خواهد كرد.
بانكها برای صدور ضمانتنامه انجام تعهدات علاوه بر وثیقه و كارمزد معمولاً ده درصد(10%) مبلغ ضمانتنامه را به عنوان سپرده نقدی از پیمانكار مطالبه می كنند.

2.‌2.تنظیم قرارداد پیمانكاری
پس از آنكه ضمانتنامه انجام تعهدات به كارفرما تسلیم شد قرارداد پیمانكاری بین كارفرما و پیمانكار بسته می شود. هزینه تنظیم قرارداد پیمانكاری در دفتر اسناد رسمی به عهده پیمانكار است. به موجب ماده 23 قانون برنامه و بودجه كشور در كلیه پیمانهای كارهای ساختمانی و تأسیساتی مربوط به طرحهای عمرانی باید دفترچه پیمان مورد استفاده و عمل قرار گیرد. (پیوست شماره 1 پروژه)
مهمترین نكاتی كه در قرارداد پیمانكاری نوشته می شود شامل نكات زیر است:
•    مشخصات طرفین قرارداد چنانچه پیمانكار شخص حقیقی باشد مشخصات فردی و در صورتی كه شخص حقوقی(شركت یا مؤسسه) باشد نام و شماره و تاریخ ثبت آن در اداره ثبت، نام دارندگان امضای مجاز برای اسناد تعهدآور در قرارداد نوشته می شود.
•    موضوع پیمان عبارت است از اجرای كامل عملیات موضوع پیمان بر اساس مفاد پیمان و مدارك و مشخصات فنی و نقشه های پیوست به آن كه كلاً به رؤیت و مهر و امضای پیمانكار می رسد و جزو لاینفك پیمان تلقی می شود و پیمانكار با اطلاع از كمیت و كیفیت آنها تعهد را پذیرفته است.
•    مبلغ پیمان مبلغی است كه پیمان بر اساس آن بسته می شود و با توجه به شرایط عمومی پیمان مبلغی به آن اضافه یا از آن كسر می گردد.
•    مدت پیمات مدتی است كه پیمانكار تعهد می كند طی آن موضوع عملیات پیمان را اجرا كند. مدت پیمان شامل دو بخش زیر است.
الف- مدت تشكیل و تجهیز كارگاه.
ب-مدت اجرای عملیات كه از پایان مدت تشكیل كارگاه آغاز می شود.
شروع پیمان عبارتست از تاریخ اولین صورتمجلس تحویل كارگاه كه پس از مبادله پیمان تنظیم می شود.
•    تأییدات و تعهد پیمانكار پیمانكار با امضای قرارداد موارد زیر را تأیید می كند:
الف-كلیه اسناد، مدارك و نقشه ها را كاملاً مطالعه كرده و از مفاد آن مطلع شده است.
ب-نسبت به تأمین كارگران ساده و متخصص به تعداد كافی اطمینان دارد و همچنین میزان دستمزد و هزینه حمل و نقل را تا پای كار در محاسبه خود منظور كرده است.
ج-در مورد تهیه مواد و مصالح در حدود مشخصات تعیین شده در محل یا از نقاط دیگر اطمینان دارد.
د-هزینه ناشی از اجرای قوانین كار و تأمین اجتماعی و قوانین و آیین نامه های مربوط به مالیات و عوارض را در تاریخ تسلیم پیشنهاد در محاسبات خود منظور كرده است.
هـ – هنگام تسلیم مبلغ پیشنهاد برای اجرای طرح، سود مورد انتظار را جزو آن منظور كرده است.
بطور كلی پیمانكار با امضای قرارداد تأیید می كند كه هنگام تسلیم پیشنهاد قیمت برای اجرای طرح، مطالعات كافی به عمل آورده و هیچ نكته ای كه در آینده بتواند در مورد آن به جهل خود استناد كند وجود ندارد.
•    تعهدات و اختیارات كارفرما: كارفرما با امضای قرارداد تعهد می كند كه:
الف- كلیه زمینهایی را كه برای تأسیس و ایجاد كارگاه و انجام عملیات موضوع پیمان مورد نیاز است در تاریخهایی كه در برنامه تفصیلی اجرایی منضم به پیمان پیش بینی شده است، رایگان به پیمانكار تحویل دهد.
ب- به منظور تقویت بنیه مالی پیمانكار و انجام سریع تجهیز كارگاه و سایر مقدمات ضروری طرح، درصدی از مبلغ اولیه پیمان را به وی پیش پرداخت كند.
ج-در فواصل زمانی معین، صورت وضعیت كارهایی را كه پیمانكار از شروع پیمان تا تاریخ تنظیم صورت وضعیت انجام داده شده است تأیید كند و بر اساس نرخهای منضم به پیمان، تقویم و به پیمانكار بپردازد.
•    دوره تضمین كارها: حسن انجام عملیات موضوع پیمان از تاریخ تحویل موقت برای مدتی كه در قرارداد مشخص شده تضمین می شود. هزینه بهره برداری و نگاهداری عملیات موضوع پیمان در دوره تضمین به عهده كارفرماست.
•    نظارت در اجرای عملیات:نظارت در اجرای تعهداتی كه پیمانمار طبق مفاد پیمان و اسناد و مدارك پیوست آن می پذیرد به عهده كارفرما یا نماینده وی و یا دستگاه نظارت معرفی شده از سوی كارفرماست و پیمانكار موظف است كارها را بر طبق پیمان و دستورات دستگاه نظارت یا نماینده وی در حدود مشخصات اسناد و مدارك پیوست پیمان اجرا كند.
•    جبران خسارت:اگر كسی به انجام دادن امری یا خودداری از انجام دادن امری تعهد كند در صورت تخلف مسئول جبران خسارت طرف مقابل است مشروط بر اینكه جبران خسارت تصریح شده باشد و یا بر حسب قانون موجب ضمان باشد. ضرر شامل كلیه زیانهایی است كه بر اثر انجام ندادن تعهدات یا تأخیر در آن به متعهدله وارد شده باشد.
خسارت با جریمه های پرداختی از طرف پیمانكار، كه ناشی از تأخیر در تكمیل كارها یا علتهای دیگر باشد معمولاً در مواد جداگانه ای در قراردادهای پیمانكاری پیش بینی می شود.
2.‌3. ابطال ضمانتنامه در مناقصه
پس از امضای قرارداد، كارفرما به بانك دستور می دهد كه ضمانتنامه شركت در مناقصه را آزاد كند. در صورتی كه ضمانتنامه در مناقصه قبل از تاریخ سررسید آزاد شود، بانك ضامن با توجه به تاریخ سررسید، بخشی از هزینه كارمزد را به حساب پیمانكار برگشت می دهد.

2.‌4. تسلیم ضمانتنامه پیش پرداخت
بانكها برای صدور ضمانتنامه پیش پرداخت علاوه بر وثیقه و كارمزد معمولاً ده درصد (10%) مبلغ ضمانتنامه را به عنوان سپرده نقدی از پیمانكار مطالبه می كنند.
2.‌5. تأدیه پیش پرداخت
پس از آنكه ضمانتنامه پیش پرداخت به كارفرما تسلیم شد پیمانكار پیش پرداخت را از كارفرما می گیرد و با منابع مالی خود تلفیق و عملیات اجرایی پیمان را شروع می كند.
میزان پیش پرداخت متعلق به كارهای پیمانكار در حال حاضر بیست درصد(20%) مبلغ اولیه پیمان است كه در سه قسط به ترتیب زیر به پیمانكار پرداخت می شود:
الف-قسط اول برابر هشت درصد (8%) مبلغ اولیه پیمان بلافاصله پس از تحویل زمین
ب-قسط دوم برابر شش و نیم درصد (5/6%) مبلغ اولیه پیمان پس از تهیه و حمل حدود شصت درصد از ماشین آلات و تجهیزات مورد نیاز كار و تجهیز كارگراه بر اساس برنامه زمان بندی شده و اجرای كار. این مراتب باید طی صورتمجلس به امضای پیمانكار و دستگاه نظارت برسد.
ج-قسط سوم برابر پنج و نیم درصد (5/5%) مبلغ اولیه پیمان پس از انجام دادن كارهایی معادل 30 درصد مبلغ اولیه پیمان طبق صورت وضعیتهای ماهانه.
مبالغ پیش پرداخت در ازای تودیع ضمانتنامه بانكی از طرف پیمانكار به كارفرما به وی پرداخت می شود. ضمانتنامه مزبور تا پایان مدت معتبر بوده و به دستور كارفرما قابل تمدید است.
كارفرما می تواند در مورد پیمانكاران ایرانی در برابر دریافت سفته با پشت نویسی ضامن معتبر به تشخیص خود مبلغ پیش پرداخت را به حساب مشترك پیمانكار و كارفرما واریز كند تا فقط به مصرف تجهیز كارگاه، تكمیل ماشین آلات و خرید مصالح كار مورد استفاده برسد.
3.عملیات اجرایی
پیمانكار متعهد است كارها را طبق پیمان و دستورهای دستگاه نظارت در حدود مشخصات اسناد و مدارك پیوست پیمان انجام دهد. مراحل عملیات اجرایی پیمان به شرح زیر است:
3.‌1. ایجاد كارگاه
دفتر مركزی مؤسسات پیمانكاری عموماً در تهران یا مراكز استانها قرار دارد. پس از بستن قرارداد معمولاً كارگاهی در محل اجرای هر طرح احداث می شود كه عملیات اجرایی پیمان را به عهده دارد.
كارفرما متعهد است كلیه زمینهایی را كه برای تأسیس و ایجاد كارگاه و انجام عملیات موضوع پیمان مورد نیاز است بلاعوض به پیمانكار تحویل دهد.
هزینه مربوط به تجهیز كارگاه به عهده پیمانكار است. پیمانكار باید كارگاه را بنحوی تجهیز كند كه شروع و ادامه كار تا تحویل موقت بدون وقفه و با كیفیت لازم انجام گیرد. پیمانكار پس از تجهیز و آماده كردن كارگاه برای شروع عملیات و اجرای طرح، شخصی را به عنوان رئیس كارگاه تعیین و با نامه به كارفرما یا دستگاه نظارت معرفی می كند. بدین ترتیب، عملیات پیمانكاری بر خلاف سایر فعالیتهای تولیدی در كارگاهی كه در محل اجرای هر طرح احداث می شود انجام می گیرد.
كارفرما یا دستگاه نظارت برای كنترل مستقیم در اجرای عملیات كارگاه، شخصی را به نام مهندس مقیم تعیین و كتبی به پیمانكار معرفی می كند. این مهندس اصولاً مقیم كارگاه خواهد بود. مهندس مقیم حق دارد با توجه به مفاد پیمان، در اجرای عملیات نظارت دقیق به عمل آورد و مصالح مصرفی و كارهای انجام شده را بر اساس مشخصات و نقشه ها مورد رسیدگی و آزمایش قرار دهد و هرگاه عیب و نقصی در كار مشاهده كند به پیمانكار دستور رفع آن را بدهد.
پیمانكار مسئولیت كامل حسن اجرای كلیه كارهای پیمان را براساس مشخصات، نقشه‌ها، محاسبات فنی و دستورهای كارفرما یا دستگاه نظارت یا نماینده وی دارد و نظارتی كه بوسیله كارفرما یا نمایندگان او در اجرای كارها می شود به هیچ وجه از میزان این مسئولیت نمی كاهد.
3.‌2. تخصیص تنخواه گردان به كارگاه
پس از تأسیس و ایجاد كارگاه، بخشی از مخارج اجرای طرح از محل تنخواه گردانی كه پیمانكار به هر كارگاه تخصیص می دهد پرداخت می شود. بدین منظور معمولاً حساب بانكی در نزدیكترین شعبه بانك در محل اجرای طرح گشایش می یابد كه برداشت از آن معمولاً با امضای رئیس كارگاه یا شخص معینی كه پیمانكار انتخاب می كند مجاز خواهد بود.
3.‌3. مخارج اجرای طرح
دوره ای كه طی آن مخارج مربوط به قرارداد شناسایی می شود با امضای قرارداد آغاز می شود و با تكمیل آن پایان می یابد. مخارج قبل از انعقاد قرارداد در صورتی كه قابل تشخیص و شناسایی باشد به حساب پیمان انتقال می یابد؛ در غیر اینصورت جزو هزینه‌های دوره وقوع محسوب خواهد شد.
تأمین نیروی انسانی، تهیه و تدارك مصالح، ابزار كار، ماشین آلات و بطور كلی تمام لوازم ضروری برای اجرای عملیات موضوع پیمان به عهده پیمانكار است. پیمانكار دست اول می تواند به منظور تسهیل یا تسریع در اجرای قسمت یا قسمتهایی از عملیات موضوع پیمان، موافقت نامه هایی با شخص یا اشخاص یا پیمانكاران جزء ببندد.
در این حال لازم است حق واگذاری اجرای آن قسمت یا قسمتها به غیر را از پیمانكاران جزء سلب كند. بهرحال، ارجاع كار به پیمانكاران جزء تحت هیچ عنوان از مسئولیت و تعهدات پیمانكار نخواهد كاست. همانطور كه قبلاً توضیح داده شد مخارج اجرای طرح در طول دوره ساخت به شرح زیر از طریق كارگاه و دفتر مركزی مؤسسات پیمانكاری پرداخت می شود:
3.‌4. مخارج اجرای طرح بوسیله كارگاه
مخارجی كه كارگاه به انجام آن مجاز است بتدریج از محل تنخواه گردانی كه در اختیار رئیس كارگاه قرار دارد پرداخت می شود. در پایان ماه یا هر زمان مشخص دیگری گزارش مخارج كارگاه همراه با اسناد مخارج به دفتر مركزی فرستاده می شود. تمام مخارج انجام شده در كارگاه باید متكی به مدارك مثبته و با توجه به دستور عمل دفتر مركزی پرداخت شده باشد. حسابدار دفتر مركزی، ابتدا مخارج كارگاه را كنترل می‌كند سپس بر حسب مورد آن را به مخارج جاری و سرمایه ای تفكیك و در صورت نیاز مبلغ تنخواه گردان كارگاه را تجدید می كند.
تأمین آب و برق موقت كارگاه و هزینه مصرف آن در طول اجرای طرح به عهده پیمانكار است.
3.‌5. مخارج اجرای طرح بوسیله دفتر مركزی
مخارج اجرای طرح پس از تجهیز كارگاه بوسیله دفتر مركزی و كارگاه پرداخت می‌شود. مخارجی كه كارگاه مجاز به انجام دادن آن نیست یا امكان انجام دادن آن در محل اجرای طرح وجود ندارد از طریق دفتر مركزی انجام می گیرد. مخارج انجام شده در یك واحد پیمانكاری را می توان به شرح زیر تفكیك كرد:
•    مخارجی كه مستقیم به یك پیمان خاص مربوط می شود. مانند مواد و مصالح مصرف شده در پیمان، هزینه دستمزد و مزایای كارگران و سرپرستان كارگاه و هزینه استهلاك و نقل و انتقال ماشین آلات و تجهیزات كارگاه.
•    مخارج سربار یا بالاسری كه بین پیمانها مشترك است و مستقیم به فعالیت پیمانكاری مربوط نمی شود. مانند هزینه تعمیرگاه و انبار دفتر مركزی و یا طراحی و خدمات فنی.
4.تنظیم و پرداخت صورت وضعیت كارها
در مؤسسات پیمانكاری بر خلاف سایر مؤسسات تولیدی مبلغ قرارداد هنگام پایان و تحویل كار به پیمانكار پرداخت نمی شود بلكه در فواصل معینی از كارهای انجام شده صورت وضعیت تهیه و بر طبق شرایط پیش بینی شده در قرارداد، وجه آن بوسیله كارفرما به پیمانكار پرداخت می شود.
4. 1. تنظیم صورت وضعیت موقت كارها
دستگاه نظارت معمولاً در فواصل معینی با كمك نماینده پیمانكار بر مبنای پیشرفت واقعی كارها، صورت وضعیت تمام كارهایی را كه پیمانكار از شروع كار تا تاریخ تنظیم صورت وضعیت انجام داده است و همچنین وضعیت مصالح پای كار را تعیین و پس از تأیید بر اساس نرخهای پیمان تقویم و تسلیم كارفرما می كند.
4.‌2 پرداخت وجه صورت وضعیت كارها
كارفرما پس از رسیدگی صورت وضعیت و وضع مبالغ زیر كه بر طبق قانون یا قرارداد ملزم به كسر آن است تتمه قابل پرداخت را با تنظیم سند حداكثر ظرف ده روز با صدور چك به پیمانكار پرداخت می كند.
•    وجوهی كه بابت صورت وضعیت قبلی پرداخت شده است.
•    10% وجه الضمان یا سپرده حسن انجام كار
•    اقساط پیش پرداخت
•    5% مالیات تكلیفی موضوع ماده 104 قانون مالیاتهای مستقیم
•    6% حق بیمه قرارداد طرحهای عمرانی موضوع مواد 3 و 4 آیین نامه نحوه تسلیم صورت مزد، میزان و نحوه پرداخت حق بیمه كاركنان شاغل در طرحهای عمرانی.
•    سایر كسور بر طبق قانون یا قرارداد
تمام مبالغ مندرج در صورت وضعیتها و نیز پرداختهایی كه بابت آن انجام می گیرد جنبه موفقیت و غیر قطعی و علی الحساب دارد و هر نوع اشتباه در اندازه گیری و محاسباتی در صورت وضیعتهای بعدی و یا در صورت وضعیت قطعی اصلاح و رفع خواهد شد.

5.تحویل موقت
پیمانكار پس از آنكه حداقل 97 درصد از عملیات موضوع پیمان را طبق مشخصات و نقشه ها و سایر اسناد و مدارك منضم به پیمان انجام داد در صورتی كه باقیمانده و یا نقایص كارهای مربوط به قسمت عمده ای از یك كار، اساسی و یا به صورتی نباشد كه استفاده از كار انجام شده از غیرممكن سازد می تواند از طریق دستگاه نظارت تقاضای تحویل موقت كرده و نماینده خود را برای عضویت در كمیسیون تحویل موقت معرفی كند و در عین حال انجام دادن كارهای جزئی باقیمانده ار نیز تقبل كند.
دستگاه نظارت پس از بازدید از عملیات، تشكیل كمیسیون تحویل موقت را از كارفرما تقاضا می كند.
كمیسیون تحویل موقت فهرستی از نقایص و معایب كارها و عملیات ناتمام تنظیم و ضمیمه صورتمجلس تحویل موقت می كند و برای رفع نقائص و معایب و تكمیل كارهای نیمه تمام مهلتی را برای پیمانكار تعیین می كند و به دستگاه نظارت مأموریت می دهد كه در رأس مهلت مزبور عملیات را مجدداً بازدی كند و اگر بر اساس فهرست نقایص هیچ گونه عیب و نقص و كار ناتمامی باقی نمانده باشد صورتمجلس تحویل موقت و گواهی رفع نقایص و معایب را برای كارفرما ارسال می كند تا پس از تصویب وی به پیمانكار ابلاغ شود.
5.‌1.برچیدن كارگاه
پیمانكار موظف است پس از تحویل موقت كلیه ماشین آلات و مصالح اضافی متعلق به خود را طی مدت مناسبی كه مورد قبول دستگاه نظارت باشد از محل خارج كند. همچنین پیمانكار باید نسبت به برچیدن و تخریب كارگاه و خارج كردن مواد حاصل از آن اقدام كند. هزینه های مربوط به برچیدن كارگاه كلاً به عهده پیمانكار است و مصالح حاصل از تخریب نیز به وی تعلق دارد.
5.‌2. ابطال ضمانتنامه انجام تعهدات
حداكثر تا پانزده روز از تاریخ تحویل موقت، صورت وضعیت موقتی (صورت وضعیت ماقبل آخر) بدون منظور داشتن هیچ نوع مصالح پای كار تنظیم می شود. هرگاه بر اساس این صورت وضعیت پیمانكار بدهكار نباشد و یا جمع بدهی او از نصف كسور وجه الضمان كمتر باشد ضمانتنامه انجام تعهدات بلافاصله پس از تصویب صورتمجلس موقت آزاد می شود.
5.‌3. ابطال ضمانتنامه پیش پرداخت
ضمانتنامه پیش پرداخت تا پایان مدت پیمان معتبر است و مبلغ آن با پرداخت صورت وضعیتها به تدریج كاهش می یابد به نحوی كه كل پیش پرداخت با آخرین صورت وضعیت موقت (صورت وضعیت ماقبل آخر) مستهلك می شود.
5.‌4. تهیه صورت وضعیت قطعی
به محض آنكه تحویل موقت كارها انجام گرفت دستگاه نظارت با همكاری پیمانكار به اندازه گیری و تهیه صورت وضعیت قطعی كارهای انجام شده خواهد پرداخت.
صورتحساب قطعی پیمان بر اساس صورت وضعیت قطعی تهیه می شود و مبلغ آن شامل مبلغ صورت وضعیت قطعی و مبالغی است كه بر اساس قرارداد و اسناد و مدارك پیوست به آن به مبلغ مزبور اضافه و یا از آن كسر شده است.
صورتحساب قطعی كه به ترتیب بالا تنظیم می شود مأخذ تصفیه حساب نهایی پیمانكار خواهد بود و پس از امضای آن از طرف كارفرما و پیمانكار برای طرفین قطعی بوده و هر گونه اعتراضی نسبت به آن بلااثر خواهد بود.
هرگاه بر اساس صورتحساب قطعی، پیمانكار بستانكار یا بدهكار باشد در مدت یك ماه از تاریخ امضای صورتحساب قطعی این بدهی یا طلب باید تصفیه شود.
5.‌6. استرداد نصف سپرده حسن انجام كار
چنانچه پیمانكار قبلاً وجه سپرده حسن انجام كار (وجه الضمان) را در مقابل ضمانتنامه دریافت نكرده باشد نصف آن بلافاصله پس از تصویب صورت وضعیت قطعی از طرف كارفرما به پیمانكار مسترد می شود.
5.بهره برداری و نگاهداری عملیات موضوع پیمان
حسن انجام عملیات موضوع پیمان در دوره تضمین یعنی از تاریخ تحویل موقت برای مدتی كه در قرارداد مشخص شده است تضمین می شود. اگر در این دوره معایب و نقائصی در كار مشاهده شود كه ناشی از عدم رعایت مشخصات مذكور در مدارك پیمان و یا بكار بردن مصالح بد و نامرغوب باشد پیمانكار مكلف است آن معایب و نقایص را به هزینه خود رفع كند. در غیر اینصورت كارفرما حق دارد معایب و نقایص كار را رأساً یا به هر ترتیب كه مقتضی بداند رفع كند و هزینه آن را از محل تضمین پیمانكار یا هر نوع مطالبات و سپرده ای كه پیمانكار نزد او دارد برداشت كند.
هزینه بهره برداری و نگاهداری موضوع پیمان در دوره تضمین به عهده كارفرماست.
6.تحویل قطعی
كارفرما پس از پایان دوره تضمین به تقاضای پیمانكار اعضای كمیسیون تحویل قطعی را تعیین و به پیمانكار معرفی می كند. كمیسیون مزبور مانند تحویل موقت، پس از بازدید كارها هر گاه عیب و نقصی كه ناشی از كار پیمانكار باشد مشاهده نكند تحویل قطعی را تأیید خواهد كرد و بلافاصله صورتمجلس مربوط به آن تنظیم و تصویب آن به پیمانكار ابلاغ خواهد شد.
كلیه اموال و داراییهای كه پس از اجرای طرحهای عمرانی به كارفرما تحویل داده می‌شود جزو اموال ...