مقاله در مورد ‌‌طرح مکانیزه سد شهید یعقوبی

توضیحات

 مقاله در مورد ‌‌طرح مکانیزه سد شهید یعقوبی دارای 45 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله در مورد ‌‌طرح مکانیزه سد شهید یعقوبی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله در مورد ‌‌طرح مکانیزه سد شهید یعقوبی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله در مورد ‌‌طرح مکانیزه سد شهید یعقوبی :

طرح مکانیزه سد شهید یعقوبی

به نام خدا
مقدمه:
همانطور كه می دانیم جمعیت جهان رو به رشد می باشد و نیاز به مواد غذایی و سایر نیازمندی های زندگی كه به نحوی با محصولات كشاورزی وابستگی دارند افزایش یافته است. طبق آمارهای صندوق جمعیت سازمان ملل متحد تا پایان سال 2050 میلادی جمعیت جهان به 10 میلیارد نفر خواهد رسید و با توجه به این فرایند رشد جمعیت جهان تأمین نیازهای غذایی این جمعیت جز با تكیه بر روش های پیشرفته كشاورزی و كشاورزی دقیق حاصل نمی گردد. به همین دلیل می باید پارامتر های افزایش و توسعه تولیدات كشاورزی را مورد بررسی قرار داد تا بتوان با بهره وری از كلیه مكانات ، سطح تولید را بالا برد.

امروزه كشوارهای صنعتی دنیا ، مانند امریكا از كلیه روشهای جدید در زمینه كشاورزی نظیر سیستم مكان یابی جهانی GPS و سایر تكنولوژی های ماهواره ای كاشت محصولات كشاورزی میزان بهره وری از زمین های كشاورزی را به حداكثر ممكن رسانده اند. و در این بین چنانچه كشورهای توسعه نیافته و جهان سوم همانند ایران خود را به این تكنیك های جدید روز مجهز نسازند دچار مشكلات عدیده ای خواهند شد.
یكی از عوامل تولید بیشتر محصولات كشاورزی ازدیاد سطح زیر كشت است این عامل با تسطیح اراضی ناهموار ، احیای زمین های بایر ، احداث و ساخت سد ، آبگیر ها و اجرای طرحهای آبخیز داری برای ذخیره سازی نزولات جوی می تواند تا حدود زیادی در تولید محصولات زراعی و دامی موثر باشد. و این كار جز با كاربرد ماشین های كشاورزی میسر نخواهد بود.
در هر صورت توجه به مقوله كشاورزی و مكانیزاسیون كشاورزی می تواند ما را در شكوفایی بیشتر تولیدات كشاورزی كمك نماید كه امید است در آینده نزدیك مسئولان امر كشاورزی به اهمیت آن پی برند.
پروژه حاضر طرح مكانیزه سد شهید یعقوبی است كه جه دستیابی به تولید بیشتر و تامین نیازهای غذایی منطقه تهیه شده است. این پروژه بر اساس روش های جدید تولید و بهره گیری از مكانیزاسیون و مدیریت كشاورزی و تحلیل های مهندسی می باشد.
در این پروژه اقلیم شناسی منطقه وضعیت آب و هوایی الگوی كشت جدول زمانی و ماشین های كشاورزی و در نهایت محاسبه هزینه های مختلف طرح مورد بررسی قرار گرفته است.
جا دارد كه در اینجا از زحمات راهنمایی های جناب آقای دکتر عاقل استاد محترم درس مكانیزاسیون كشاورزی تشكر و قدردانی گردد. در پایان امید داریم كه پروژه حاضر بتواند تا حدودی پاسخگوی مشكلات كشاورزی منطقه باشد. تنظیم كنندگان این طرح از راهنمایی تمامی دانشجویان و صاحب نظران امر ماشین های كشاورزی استقبال می كنند.
متشكریم
زمستان 82
آرش انیسی ، احسان عالیخانی ، ابوذر نظافتی

فصل اول اقلیم شناسی منطقه

موقعیت جغرافیایی و راه دسترسی به محل اراضی
اراضی مورد مطالعه و محدوده اجرای پروژه سد شهید یعقوبی در ناحیه مركزی استان خراسان و در جنوب شرقی شهرستان تربت حیدریه قرار دارد. اراضی تحت پوشش شبكه آبیاری در مختصات جغرافیایی 35 درجه و 5 دقیقه تا 35 درجه و 10 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 15 دقیقه تا 59 درجه و 28 دقیقه طول جغرافیایی شرقی دارد و ارتفاع متوسط اراضی از سطح دریا حدود 1150 متر است.
روستاهای ملك آباد ، احمد آباد ، محمد آباد ، كت ، مسنگان ، باسفر و عباس آباد-فراموشان در داخل اراضی پایاب سد قرار داشته و جزء روستاهای حقابه بر رودخانه می باشند.

در نقشه شماره 1 موقعیت كلی اراضی و شبكه آبیاری نسبت به محل سد و شهر تربت حیدریه نشان داده شده است. اراضی كشاورزی محدوده مطالعاتی ، در دو طرف مسیر طبیعی رودخانه كال سالار قرار دارند و دارای شیب جانبی به سمت این رودخانه می باشند. همچنین شیب عمومی منطقه حدود 13 در هزار بوده و جهت كلی آن شمالی جنوبی است.
شرایط اقلیمی منطقه طرح:
بطور كلی رشد و عملكرد محصولات زراعی گیاهان خودرو در یك منطقه تابعی از كلیه خواص محیطی و اثر متقابل آنها می باشد. بنابر این خصوصیات جوی به شدت بر نوع موجودات زنده اعم از گیاهان و جانواران كه می توانند در آن منطقه رشد نمایند تأثیر می گذارند. اقلیم و مجموعه عوامل محیطی در تعینن گونه و ارقام زراعی مناسب كشت هر منطقه و نیز در تعیین عملكرد حاصل از گیاهان نقش مهمی را بر عهد دارد. از مهمترین این عوامل می توان به درجه حرارت و میزان

نوسانات آن در طی دوره رشد ، آب موجود در محیط رشد گیاه و رطوبت موجود در محیط رشد ریشه گیاه اشاره نمود.
ذیلاً به مهمترین عوامل اقلیمی در محل اراضی بطور مختصر اشاره شده است:
– درجه حرارت:
با توجه به بررسی های انجام شده متوسط درجه حرارت سالانه در محل اراضی در حدود 5/15 درجه سانتی گراد است. متوسط درجه حرارت در طول دوره بارندگی منطقه حدود 9 درجه سانتی گراد و در طول دوره فصل زراعی حدود 19 درجه سانتی گراد برآورد شده است.

در بین ماههای مختلف سال دی ماه با متوسط 2/3 درجه سانتی گراد و تیر ماه با متوسط درجه حرارت 8/27 درجه سانتی گراد به ترتیب سرد ترین و گرمترین ماههای سال هستند.
بدین ترتیب می توان مشاهده كرد كه فصل مرطوب منطقه با كاهش درجه حرارت همراه بوده و فصل زراعی خشك است. ازاینرو كشت و كار گیاهان زراعی تابستانه بدون آبیاری عملاً ناممكن است.
تعداد روزهای یخبندان در طول سال حدود 95 روز می باشد كه از اواخر آبان شروع شده و در حدود اواخر اسفند پایان می یابد بیشترین تعداد روزهای یخبندان در دی ماه مشاهده شده است. با توجه به این مطالب شروع فصل زراعی هر دوره آبیاری را می توان از اواخر اسفند ماه در نظر گرفت.
– رطوبت نسبی:
میانگین رطوبت نسبی سالانه بر اساس اطلاعات موجود ایستگاه ملك آباد حدود 50 درصد برآورد شده است. دوره مرطوب سال از حدود مهر ماه تا اواخر فروردین ماه ادامه دارد. در این دوره متوسط رطوبت نسبی ماهانه بین 60 تا 70 درصد می باشد. در ماههای خشك سال متوسط رطوبت نسبی حدود 40 تا 50 درصد است. متوسط حداكثر رطوبت نسبی ماهانه حدود 80 درصد و متوسط حداقل رطوبت حدود 30 درصد می باشد.
– سرعت وزش باد:

حركت هوا یا وزش باد از جنبه های مختلف تنش مكانیكی بر بافت های نگهدارنده و استحكامی گیاه و همچنین تغییر میكروكلیمای سطح اندام سبزینه دار كه محل خروج بخار آب از گیاه می باشند اهمیت دارد. نوع اول كه غالباً در سرعت های زیاد باد اتفاق می افتد باعث شكنندگی ساقه ، ورس ، ریزش دانه و اندامهای اقتصادی گیاه و در نهایت موجب از بین رفتن گیاه می شود. تاثیر نوع دوم وزش باد باعث افزایش نیاز آبی گیاه می شود. بنحوی كه در محاس

به تبخیر و تعرق پتانسیل نیز دخالت داده می شود.
بطور كلی جهت جریان باد غالب در منطقه تربت حیدریه در ماههای نوامبر و دسامبر ، جنوبی و در ماه فوریه شمالی و در بقیه ماههای سال ، شمال شرقی می باشد. قسمت اعظم باد در فصول بهار و تابستان می وزد و در فصل پائیز و زمستان درصد بادهای آرام زیاد می باشد. برای تعیین سرعت باد از آمار ایستگاه تربت حیدریه استفاده شده كه نتایج بشرح جدول 1 می باشد. با توجه به جدول سرعت متوسط سالانه وزش باد در منطقه برابر 9/1 متر در ثانیه است كه در ماههای مختلف سال تغییر زیادی در آن مشاهده نمی شود.
– بارندگی:
بهترین عاملی كه بطور مستقیم در تامین نیاز آبی گیاهان دخالت دارد بارندگی می باشد نزولات جوی در محل اراضی كشاورزی عمدتاً شامل باران است. اراضی پایاب رودخانه كال سالار و سد شهید یعقوبی دارای اقلیم خشك و سرد می باشد. زمستان های نسبتاً سرد و همراه با بارندگی و تابستان های گرم و خشك از خصوصیات بارز اقلیمی این منطقه است. متوسط بارندگی سالانه در اراضی دشت حدود 260 میلی متر در سال برآورد شده است كه بخش اعظم آن در زمستان نازل می شود.
سهم بارش زمستانه از كل سال در این منطقه كمی بیش از 50 درصد است و حدود 45 درصد از بارندگی نیز در فصول پاییز و بهار روی می دهد. فصل بارندگی و مرطوب منطقه از حدود اواخر آبانماه شروع شده و در اوایل خرداد ماه بارندگی پایان می یابد. مقدار بارندگی در فصل تابستان بسیار ناچیز است. دوره بارندگی منطقه همزمان با كاهش نسبتاً زیاد درجه حرارت است كه عملاً عملیات زراعی را متوقف كرده و رشد گیاهان را با مشكل مواجه می سازد.
به این دلیل می توان گفت كه بارش های جوی در منطقه بجز در مورد غلات و مراحل اولیه رشد برخی گیاهان صیفی نقش عمده ای در تامین آب مورد نیاز گیاهان ایفا نمی كند.
– تبخیر و تعرق:

متوسط مقدار سالانه تبخیر و تعرق پتانسیل در اراضی دشت معادل 1523 میلی متر برآورد گردیده است. مقدار ماهانه تبخیر و تعرق پتانسیل بین حداقل 35 میلی متر در ماه آذر تا حداكثر 242 میلی متر در ماه تیر متغیر است. در جدول 1 خلاصه پارامتر های اقلیمی منطقه بر اساس داده های ایستگاه ملك آباد تربت حیدریه فهرست و ارائه شده است.
– ساعت آفتابی:
با توجه به اینكه خورشید منبع اصلی انرژی جهت انجام كلیه اعمال حیاتی می باشد ا

ین عامل از لحاظ تولید مواد گیاهی مهمترین نقش را در ادامه حیات دارد. در واقع كشاورزی و مدیریتی كه برای تولید محصولات زراعی اعمال می گردد در راستای استفاده بهتر و بیشتر از این انرژی است.
وجود نور با شدت زیاد در عرض های جغرافیایی مناطق مختلف ایران و از جمله محدوده مورد مطالعه سد شهید یعقوبی ضرورت تامین مورد نیاز برای رشد تولید گیاهان است كه در حال حاضر محدود كننده بر این عامل رشدی در منطقه می باشد. شكل 2 تغییرات ساعت آفتابی واقعی به حداكثر ساعت آفتابی ممكنه ( ) را در عرض جغرافیایی منطقه را نشان می دهد.
فصل 2-بررسی شرایط انسانی و كشاورزی موجود در منطقه
بررسی روند رشد جمعیت در محدوده سد شهید یعقوبی
چنانچه می دانیم پیش بینی جمعیت شهری و روستایی در شرایط متحول كنونی امری بس دشوار است. زیرا از یك سو فقر اطلاعات اماری از اوضاع اقتصادی اجتماعی ، مهاجرت ها و وقایع حیاتی (موالید و مرگ و میر) شناخت آماری وضع موجود را دشوار نموده و از سوی دیگر روند گذشته جمعیت دچار تغییرات اساسی شده است. لذا در برسی حاضر سعی شده كه آمار كارشناسانه بر مبنای شناخت پتانسیل های رشد اقتصادی اجتماعی شهر و روستا در مناطق مورد مطالعه جمعیت آینده ، پیش بینی گردد.
جمعیت شهر تربت حیدریه در سالهای 55-54-1335 و همچنین سال 1360 بشرح جدول شماره 3 می باشد. آخرین آمار دریافت شده از بانك استان جمعیت شهر تربت حیدریه را در سال 1363 حدود 67242 نفر نشان می دهد ولذا نرخ رشد در فاصله سال های 1355 تا 1363 نزدیك 67/5 درصد بوده است. بطوریكه ملاحظه می گردد افزایش جمعیت شهر تربت حیدریه در سال های اخیر از روند بالایی برخوردار بوده است.
كه از جمله مهمترین دلائل آن را می توان فقر شدید و عدم سرمایه گذاری در فعالیت های اشتغال زا و كمبود آن در مناطق روستایی و گسترش بسیاری از رشته های شغلی كاذب (دست فروشی و …) در مناطق شهری (نزدیك تر ین آن تربت حیدریه می باشد) نام برد.
پیش بینی جمعیت شهر تربت حیدریه:

پیش بینی جمعیت شهر تربت حیدریه در حالتی كه دولت در انجام برنامه های توسعه و عمران روستایی با موفقیت همراه بوده و امكانات بهداشتی ، خدماتی و آموزشی روستاها متناسب با افزایش جمعیت روستایی توسعه یابد و از طرفی هماهنگ با این وضع نرخ رشد جمعیت و توسعه امكانات شهری از روند آهسته و ملایمی برخوردار باشد تا سال 1383 در مقاطع زمانی 5 ساله به شرح جدول شماره 4 نشان داده شده است.
جمعیت روستایی منطقه تربت حیدریه
بررسی های اولیه روی جمعیت كل كشور نشان می دهد كه بمدت 20 سال (1335 تا 1355)

جمعیت روستایی از 69 درصد در سال 1335 به 53 درصد در سال 1355 تقلیل پیدا كرده است. كه بنظر می رسد این روند در سالهای پس از پیروزی انقلاب هماهنگ با تحولات ناشی از آن سریعتر شده ، بنحویكه در بسیاری از استانها جمعیت شهری بر روستایی فزونی یافته است.
استان خراسان از این تحول دور نمانده ، بطوریكه جمعیت روستایی آن از 2/71% در سال 1345 به 9/61% در سال 1355 تقلیل یافته است.
از آنجائیكه فقر و محرومیت شدید روستاها از یكطرف و جاذبه های جمعیتی شهر ها از طرف دیگر

از انگیزه های اصلی مهاجرت روستائیان می باشد ، چنین تصور می شود كه روند فوق همچنان ادامه یابد. بدیهی است چنین وضعی بر كلیه روستاهای استان حاكم نمی باشد ، به نحوی كه تعدد اندكی از روستا ها با توجه به برتری نسبی وضع آب و خاك نه تنها مهاجر فرست نبوده بلكه تحت تاثیر عوامل خاصی حكایت از مهاجر پذیری مختصری می نماید.
از این جمله اند تعددی از روستاهای مناطق مورد مطالعه كه بعلت قرار گرفتن در مسیر رودخانه كال سالار و همچنین توسعه نسبی عمران روستایی در سال های اخیر بعضاً مهاجر پذیری اندكی داشته اند. محاسبات پیش بینی جمعیت روستایی با توجه به ملاحظات فوق ، پتانسیل های اقتصادی مناطق مورد مطالعه و روند گذشته مهاجرت انجام گرفته است.
مضافاً بر اینكه بر طبق سیاست های كلی دولت در جهت توسعه و عمران مناطق روستایی (كه طبعاً موجب كاهش مهاجرت خواهد شد) دو فرض متفاوت در نظر گرفته شده است كه این مهندسین با توجه به آنچه كه در بالا ذكر شد فرض دوم را كه حاكی از جمعیت بیشتری است برای آینده جمعیت مناطق روستایی منطقی تر تشخیص می دهد (جدول شماره 5).
منابع آب موجود در منطقه:
جمع آوری داده های مربوط به منابع آب موجو سطحی و زیر زمینی اراضی واقع در محدوده طرح با هدف تعیین مقدار و زمان آب در دسترس زارعین انجام گرفته است. بدین منظور ابتدا اراضی حقابه بر واقع در محدوده طرح شناسایی شده و سپس بر اساس تقاضای تامین آب مازاد بر حقابه بری در روستاهای مذكور محدوده اراضی تحت پوشش شبكه انتخاب گردیده اند.

از مجموعه مطالعات ، بررسی ها و اطلاعات جمع آوری شده در مورد اراضی حقابه بر ، مالكیت ها ، منابع آب زیر زمینی و پراكندگی اراضی متقاضی تامین آب از شبكه آبیاری 6200 هكتار از اراضی دشت پایاب به منظور اجرای طرح در نظر گرفته شده اند. این اراضی در دو طرف رودخانه كال سالار قرار دارند.
اراضی تحت پوشش شبكه در ساحل راست رودخانه 5030 هكتار مساحت داشته و 4030 هكتار از این اراضی متعلق به خرده مالكین روستا های ملك آباد ، احمد آباد و محمد آباد بوده و شركت كشت و صنعت آستان قدس رضوی نیز متقاضی تامین آب مورد نیاز 1000 هكتار از اراضی خود در

این محدوده می باشد. اراضی تحت پوشش شبكه در ساحل چپ رودخانه 1170 هكتار وسعت داشته و اراضی حقابه بر روستای سنگان در بالادست جاده خواف-تربت حیدریه را در بر می گیرد.
اراضی كشاورزی روستاهای كت در ساحل راست و عمیدی ، باسفر ، نصر آباد ، جنت آباد در ساحل چپ جزء‌ اراضی حقابه بر رودخانه هستند كه حقابه آنها در نزدیكترین نقطه ممكن به انهار سنتی آنان از شبكه آبیاری تامین خواهد شد.
محدودیت منابع آب در دسترس یكی از عوامل اصلی عدم توسعه و بهبود شرایط كشاورزی در منطقه می باشد. در شرایط حاضر كشاورزی بر اساس امكان استفاده حداكثر از منابع آب شامل بارندگی ، آبهای سطحی و آب زیرزمینی پایه ریزی شده است.
محدود بودن منابع آب سطحی و زیر زمینی سبب شده است كه بخش عمده ای از اراضی بصورت كشت دیم مورد استفاده قرار گیرند.
توزیع زمانی بارندگی و محدود بودن بارندگی به فصول زمستان و بهار نیز سبب شده است كه اراضی دیم منطقه عمدتاً تحت كشت غلات قرار گیرند. كشت آبی محصولات زراعی نیز بر پایه استفاده از جریان طبیعی رودخانه و منابع آب زیر زمینی استوار می باشد.
رودخانه كال سالار دارای آورد متوسط 5/45 میلیون متر مكعب در سال می باشد. تغییرات سالانه و ماهانه آورد رودخانه نسبتاً شدید است. حداقل و حداكثر دبی مشاهده شده در دوره آماری حدود 22 تا 62 میلیون متر مكعب می باشد. تغییرات ماهانه دبی رودخانه نیز بین 4/0 متر مكعب در ماه مرداد تا حداكثر 7/2 متر مكعب در ماه اسفند می باشد.
مهمترین منبع تامین آبهای سطحی منطقه رودخانه مذبور می باشد. انحراف آب رودخانه كال سالار بصورت ابتدائی انجام گرفته و آب پس از انحراف توسط انهار سنتی موجود در سراسر دشت توزیع می گردد. انهار سنتی موجود طول زیادی داشته و از ابعاد هیدرولیكی و ساختمان صحیح عنی

پیروی نمی نمایند. لذا دارای راندمان كمی بوده و تلفات آب در آنها نسبتاً زیاد است. شدت سیلاب های بهاره ، تخریب آبگیرهای موقت و نیاز به لایروبی مكرر انهار سنتی از دیگر مشكلات استفاده از آب سطحی رودخانه می باشند.
منابع آب زیر زمینی منطقه ، چاههای عمیق هستند. در محدوده تحت پوشش شبكه تعداد 13 حلقه چاه وجود دارد كه 2 حلقه چاه آن مربوط به روستای سنگان در ساحل شرقی رودخانه و 11 حلقه دیگر مربوط به ساحل غربی رودخانه می باشند. آب استحصالی از این چاه ها بصورت تلفیق با شبكه آبیاری در نظر گرفته شده است. چاههای موجود در مزرعه نمونه آستان قدس رضوی و

همچنین چاههای روستای كت در این شبكه در نظر گرفته نشده اند. در جدول 6 اسامی و میزان دبی تعدادی از چاههایی كه در اراضی تحت پوشش شبكه قرار دارند ارائه گردیده است.
جدول 6 : فهرست چاههای موجود در شبكه آبیاری
ردیف نام چاه دبی 1/S
1 چاه شماره 1 ملك آباد 40
2 چاه شماره 9 ملك آباد 45
3 چاه شماره 1 احمد آباد 70
4 چاه شماره 2 احمد آباد 65
5 چاه شماره 4 احمد آباد 60
6 چاه شماره 5 احمد آباد 65
7 چاه شماره 7 احمد آباد 35

8 چاه كشاورزی احمد آباد 75
9 چاه شماره 1 محمد آباد 85
10 چاه شماره 2 محمد آباد 45
11 چاه شماره 3 محمد آباد 45
12 چاه شماره 5 سنگان 45
13 چاه پایین روستای سنگان 40
جمع 715

میزان آب استحصال از چاههای مذكور با توجه به دوره كاركرد سالانه موتور پمپ ها و تعداد ساعات كار در شبانه روز تغییر می نماید. در هر حال بررسی های انجام شده نشان می دهد ساعت كار مجاز قید شده در پروانه های بهره برداری از چاهها معادل 3500 ساعت در سال می باشد. با اینحال زارعین بطور معمول حدود 300 روز از سال از پمپ ها بهره برداری كرده و بطور متوسط 22 ساعت در روز پمپ ها مشغول بكار می باشند.

با توجه به مطالب فوق و دبی چاههای محدوده طرح میزان آب قابل برداشت از چاههای عمیق واقع در محدوده شبكه ، معادل 5/11 میلیون متر مكعب در سال می باشد.
بررسی های انجام شده نشان می دهد كه از 6300 هكتار اراضی تحت پوشش شبكه 1000 هكتار متعلق به مزرعه نمونه آستان قدس رضوی است كه در حال حاضر به واسطه عدم تامین آب كافی تحت كشت قرار ندارند. اراضی باقیمانده كه سطحی معادل 5300 هكتار را تشكی

ل می دهد ، از دو منبع آب سطحی و زیر زمینی آبیاری می شوند.
میزان حقابه اراضی مذكور از رودخانه معادل 5/8 میلیون متر مكعب بر آورد شده است كه با در نظر گرفتن 5/11 میلیون متر مكعب آب استحصالی از چاهها جمع كل آب قابل دسترس زارعین معادل 20 میلیون متر مكعب در سال می باشد. بدین ترتیب بنظر می رسد كه سهم متوسط هر هكتار از اراضی حدود 3800 متر مكعب در سال خواهد بود.

بنابر این می توان گفت كه با وجود مناسب بودن كیفیت اراضی دشت پایاب ، بدلیل كمبود آب و توزیع زمانی نامناسب دسترسی به آن كشت محصولات پردرآمد در منطقه رشد كافی نداشته و محصولات زراعی موجود با كمبود آب نسبتاً شدیدی نیز مواجه هستند.
غالبیت كشت غلات در منطقه و ناچیز بودن سطوح زیر كشت محصولات تابستانه و صیفی جات مؤید این نظر می باشد.
منابع خاك
مطالعات خاكشناسی نیمه تفصیلی در محدوده طرح توسط موسسه تحقیقات خاك و آب در سطحی معادل 6200 هكتار انجام شده است. اراضی مطالعه شده بخشی از اراضی روستاهای ملك آباد ، احمد آباد ، محمد آباد ، سنگان ، باسف

ر و اراضی متعلق به مزرعه نمونه آستان قدس رضوی را در بر می گیرد.
بخش هایی از اراضی واقع در محدوده شبكه آبیاری نیز در داخل اراضی مطالعه شده قرار نمی گیرند. با این حال مشاهدات صحرایی و نتایج مطالعات خاكشناسی نشان می دهند كه تغییرات كیفی خاكهای دشت مورد مطالعه چندان قابل توجه نبوده و اراضی واقع در شبكه كه در مطالعات خاكشناسی منظور نشده اند تقریباً كیفیتی مشابه با سایر اراضی دارا می باشند. نقشه شماره 3 محدوده مورد مطالعه خاكشناسی را نشان می دهد.
مشروح نتایج بدست آمده از مطالعات خاكشناسی بهمراه نقشه تعیین استعداد اراضی از نظر كشاورزی و آبیاری در نشریه شماره 37 موسسه تحقیقات خاك و آب موجود می باشد. در هر حال به منظور آشنایی با خصوصیات فیزیكی و شیمیایی خاكهای دشت خلاصه ای از نتایج مطالعات مذبور بشرح زیر ارائه گردیده اند.

لازم به ذكر است كه اراضی تحت كلاس II A به وسعت 1100 هكتار ، بخشی از اراضی تحت كلاس II AT در زیر دست جاده خواف در ساحل چپ و بخشی از اراضی تحت كلاس II S در ساحل راست در محدوده شبكه آبیاری قرار نمی گیرند.
طبقه بندی اراضی به منظور تعیین ارزش و استعداد اراضی از نظر آبیاری و كشاورزی و تعیین محدودیت های آن بر اساس راهنمای طبقه بندی اراضی ایران انجام گردیده است.
در این روش عواملی از قبیل: قابلیت نفوذ ، بافت خاك سطحی ، عمق موثر خاك ، میزان شوری و قلیائیت و همچنین شیب و پستی و بلندی ، فرسایش ، سطح آب زیرزمینی و آب ایستادگی در نظر گرفته شده و در این طبقه بندی اراضی به 6 كلاس تقسیم می شوند:
اراضی كلاس یك تا سه ، مناسب برای زراعت های آبی و اراضی كلاس چهار در شر

ایط بخصوصی مناسب آبیاری و زراعت بوده و اراضی كلاس پنج اراضی هستند كه در وضعیت فعلی ، قابلیت كشت آنها تعیین نشده است و برای آبیاری دارای محدودیت های زیادی می باشد و اراضی كلاس شش كه به هیچ وجه قابل آبیاری و كشاورزی نیستند.
به استثنای اراضی درجه یك كه هیچگونه اشكال و محدودیت زراعی ندارد ، دیگر كلاسها بسته به نوع محدودیتی كه دارا می باشند به چند تحت كلاس طبقه بندی می شوند كه علائم هر یك به شرح زیر است:
A- معرف محدودیت خاك از نظر شوری و قلیائیت.
S- معرف محدودیت خاك از قبیل : قابلیت نفوذ ، بافت خاك سطحی ، میزان سنگریزه در سطح و عمق خاك ، عمق موثر خاك.
T – معرف محدودیت خاك از نظر وضع پستی و بلندی ، شیب و فرسایش.
-Wمعرف محدودیت خاك از نظر وضع زهكشی ، سیل گیری ، آب ایستادگی و سطح آب زیرزمینی.
خصوصیات كلاسها و تحت كلاسهای اراضی مورد مطالعه باین شرح است:
اراضی درجه I : اراضی قابل كشت و مرغوب بدون هیچگونه محدودیت و اشكال برای زراعت های آبی است. مساحت آن 1700 هكتار و 27 درصد كل اراضی مطالعه شده است.
اراضی درجه II : اراضی قابل كشت و مناسب برای آبیاری با كمی اشكال و محدودیت جهت زراعت آبی است. این اراضی برای آبیاری و كشاورزی مناسب ولی بعلت داشتن محدودیت های كم ، ارزش زراعی و بازدهی محصول آنها در شرایط مساوی كمتر از اراضی درجه I می باشد. مساحت آن 4500 هكتار و 73 درصد كل اراضی می باشد.
تحت كلاسهای این اراضی عبارتند از:

II A : اراضی كمی شور كه قابلیت هدایت الكتریكی آن 4-8 میلی موس بر سانتی متر است كه كمی قلیائی نیز می باشد. مساحت آن 1100 هكتار و 18 درصد كل اراضی می باشد.
II S : اراضی با عمق متوسط (عمق خاك 80-50 سانتی متر) كه مساحت آن 2600 هكتار و 42 درصد كل اراضی است.
II AT : اراضی كمی شور كه قابلیت هدایت الكتریكی آن 4-8 میلی موس بر سانتی متر و كمی قلیایی با شیب و پستی و بلندی كم می باشد. مساحت آن 800 هكتار و 13 درصد كل اراضی می باشد. دسته بندی اراضی منطقه بر اساس خاك در جدول 7 آمده است.
دسته بندی اراضی منطقه بر اساس كلاس خاك
شرح هكتار كلاس و تحت كلاس شماره
اراضی با قابلیت نفوذ متوسط و بافت خاك سطحی متوسط كه شیب كلی آن ملایم (2-0 درصد) و بدون پستی و بلندی و فرسایش است. 1700 I 1
اراضی با قابلیت نفوذ متوسط و بافت خاك سطحی متوسط كه شیب كلی آن ملایم (2-0 درصد) و یدون پستی و بلندی و فرسایش است. 1100 II A 2
اراضی با قابلیت نفوذ و بافت خاك سطحی متوسط كه دارای عمق خاك متوسط (بین 80-50 سانتی متر) است. شیب كلی آن ملایم (2-0 درصد) و بدون پستی و بلندی و فرسایش است. 2600 IIS 3
اراضی با قابلیت نفوذ و بافت خاك سطحی متوسط كه كمی شور و قلیایی بوده و شیب كلی آن (5-2 درصد) و شیب جانبی ملایم و بدون پستی و بلندی و فرسایش است. 800 II AT 4
جمع 6200

دلایل انتخاب محصولات:
الف) گندم و جو

گندم محصولی استراتژیك و یكی از مهمترین منابع تأمین مواد غذایی در ایران به شمار می آید.
جو نیز گرچه بصورت مستقیم مورد تغذیه افراد قرار نمی گیرد ولی یكی از منابع مهم علوفه ای برای دام بوده و در تولید پروتئین حیوانی و لبنیات نقش عمده ای دارد.
نیاز آبی گندم و جو تا حد زیادی با رژیم آبی رودخانه انطباق دارد این مسأله باعث خواهد شد همزمان با آورد رودخانه آب ذخیره شده در سد نیز به مصرف برسد و لذا نیاز به ذخیره آب زیاد در پشت سد نبوده و در نتیجه ارتفاع سد كاهش یافته و پی آمد آن هزینه های احداث سد نیز تقلیل می یابد.
با توجه به فصل رشد گندم و جو نیاز آبی آنها نسبت به محصولات بهاره كمتر است این امر موجب افزایش سطح زیر كشت آنها با توجه به رژیم آبی رودخانه شده و ز طرف دیگر درآمد حاصل از مصرف هر واحد آب افزایش خواهد یافت.

عدم نیاز به مراقبت ویژه و تحمل زیاد آنها به تنش های محیطی از جمله درجه حرارت و شوری آب.
آشنایی كشاورزان به تكنیك های تولید: در حال حاضر كشت این محصولات در منطقه رایج بوده و كشت آنها از سابقه طولانی برخوردار است.
علاوه بر تولید محصول دانه (به عنوان محصول اصلی) در حد زیادی نیز كاه تولید می نماید كه می تواند برای تغذیه دام موجود در منطقه استفاده شود.
با توجه به ویژگی خاص كه در محصول دانه گندم وجود دارد آنان را می توان با حداقل امكانات در مدت زیادی نگهداری نمود. بدون آنكه خطر فساد محصول وجود داشته باشد.
ب) پنبه:
پنبه یكی از محصولات استراتژیك و مورد حمایت از سوی دول جمهوری اسلامی است و علاوه بر اینكه در هنگام كشت موجب اشتغال در منطقه می شود در بخش صنعت نیز نقش مهمی در اشتغال و فعالیت كارخانجات نساجی دارد.
پنبه محصولی دومنظور است. و علاوه بر الیاف ، دانه آن نیز ماده اولیه كارخانجات روغن كشی است و لذا از این جنبه نیز اهمیت اقتصادی مهمی در سطح كشور دارد.
پنبه محصول وجینی است و لذا در هنگام داشت آن به دلیل كنترل علف های هرز در مراحل رشد آن جمعیت این گیاهان كاهش خواهد یافت.
آشنایی نسبی كشاورزان با نحوه كاشت ، داشت و برداشت آن بطوری كه كاشت این محصول نیز از قدمت زیادی در منطقه برخوردار است.
مقاومت خاص پنبه به شوری آب و خاك: بطوری كه این محصول قادر است تا 77 EC میلی موس بر سانتی متر را در محیط خاك تحمل نماید.
ج) یونجه:
یونجه از مهمرین گیاهان علوفه ای با كیفیت عالی است. و با كاین محصول در اكوسیستم زراعی ارزش افزوده قابل توجهی از سوی تولیدات دامی و همچنین بهبود كیفیت خاك زراعی حاصل خواهد شد.
یونجه از گیاهان بومی ایران بوده و دامنه سازگاری آن از نظر شرایط آب و هوایی بسیار وسیع است. و حتی قادر است دوره های كوتاه خشكی را نیز بخوبی تحمل نماید.

یونجه از جمله گیاهان علوفه ای است كه محصول آن از نظر كمی كیفی قابل توجه است. و با توجه به نیاز علوفه ای كه در منطقه وجود دارد ضرورت كشت آن در منطقه طرح احساس می شود.
رشد یونجه در اراضی زیر كشت آن باعث حاصلخیزی خاك از طریق تثبیت ازت و گذاشت بقایای زیاد و مواد آلی در خاك می شود.
یونجه گیاهی چند ساله است و در هر سال نیز چندین مرتبه برداشت می شود و با توجه به سایه اندازی كه دارد می تواند با علف های هرز سمج رقابت نماید و جمعیت آنها را كاهش دهد.
كشت یونجه در منطقه از قدیم الایام رواج داشته و هم اكنون نیز بخش زیادی از نیاز علوفه ای منطقه را تامین می نماید.
د) نخود:
نخود گیاهی است یكساله به ارتفاع 20 الی 60 سانتی متر و طالب روزهای بلند است. در اكثر نقاط كشور بغیر از سواحل دریای مازندران كشت می شود. مناطق كشت آن خراسان دشت مغان ، قزوین ، شهرستانهای شمال غرب ایران و استان فارس می باشد. نخود از جمله گیاهانی است كه در تغذیه جهانی خاضه در رم و هندوستان استفاده می شده و اینك در تغذیه و شیرینی سازی مصرف زیادی دارد. از اینرو كشت این گیاه را مناسب برای منطقه مورد مطالعه قرار می دهیم.
از طرفی نخود در هوای گرم و خشك یا سرد قابل زراعت می باشد. حداقل و حداكثر سبز شدن نخود زیاد تا 9 درجه را تحمل می كند ، ولی بهترین هوا برای رشد آن بین 20 الی 30 درجه سانتی گراد است لذا در مناطق گرم و كشت در پاییز صورت می گیرد.
از جهتی كه خاك مناسب برای كشت نخود در منطقه مورد مطالعه می باشد كشت این گیاه توصیه می شود.
مابقی محصولات پیشنهادی شامل چغندر قند ، سیب زمینی ، گوجه فرنگی ، ذرت علوفه ای و زعفران می باشد كه با نسبت درصد كمتر كشت در منطقه در نظر گرفته ایم.

انتخاب نباتات زراعی در اراباط با بخش دامداری
نیاز این بخش بر اساس یك جیره غذایی تنظیم شده جهت افزایش تولیدات دامی و با توجه به فاكتورهایی از قبیل ثروت دامی ، سیكل تولید بر اساس مدل دامداری در بخش های گوسفند داری و گاوداری (جدول شماره 8) ، ارزش غذایی و عملكرد و نسبت نباتات تشكیل دهنده جیره غذایی محاسبه گردیده است. در جدول شماره 9 مقادیر سالانه مواد غذایی مورد نیاز ثروت دامی در شرایط موجود و سطوج متناظر زیر كشت آنها در محل سد شهید یعقوبی درج گردیده است.
لازم به تذكر است كه ارقام مندرج در این جدول نشان دهنده حداقل نیازهای بخش دامداری در محدوده طرح بوده و خط كلی سیاست كشت نباتات علوفه ای را مشخص می كند.
چنانچه شرایط خاص محلی و یا سایر عوامل ایجاب كند می توان میزان سطح زیر كشت بعضی

ز اقلام نباتات علوفه ای را كم و یا زیاد نمود و با استفاده از اصل جایگزینی جیره غذایی مشابهی محاسبه می گردد ، كه البته در اینصورت افزایش هزینه غذایی محتمل است.
بایستی توجه داشت كه ثروت دامی در شرایط موجود جوابگوی نیازهای بخش اجتماعی از نظر تامین فراورده های دامی نبوده و در صورتی كه هدف تامین نیازهای بخش روستایی در محدوده پروژه و نیاز شهرستان تربت حیدریه باشد ، ضمن اصلاح نژاد و برنامه ریزی در جهت بهبود تغذیه دام ، توسعه در بخش گاوداری تا سطح 225 مدل جهت تامین شیر و 15 درصد از نیاز گوشت و توسعه در بخش گوسفند داری تا سطح 250 مدل و در جوار آن تاسیس یك واحد پروار بندی 80000 راسی ضرورت خواهد یافت.
البته در چنین شرایطی مصارف غذایی در مدل گاوداری حدود 12000 تن واحد علوفه ای و در مدل گوسفند داری با نضمام پرواربندی حدود 25000 تن واحد علوفه ای برآورد می گردد. تحت این شرایط احتیاج به كشت نباتات علوفه ای مطابق جدول شماره 10 برآورد می گردد.
فصل 3)
برآورد آب مورد نیاز گیاهان زراعی پیشنهادی:
مقدمه:
نیاز آبی عبارتست از مقدار آبی كه برای رشد گیاه به مصرف تبخیر و تعرق می رسد و بر حسب ارتفاع آب توصیه می گردد. مقدار آبی كه صرف تبخیر از سطح زمین و تعرق از سطح گیاه می گردد یكی از عوامل بسیار مهم در طرح پروژه های آبیاری است تبخیر و تعرق مانند بارندگی بر حسب ارتفاع (میلی متر) در یك زمان مشخص توصیف می گردد.
جهت تخمین تبخیر و تعرق از تبخیر و تعرق گیاه مرجع استفاده می كنیم كه عبارتست از میزان تبخیر و تعرق از سطحی كه بطور كامل و یكنواخت از چمن پوشیده باشد این مقدار را با ETO نشان می دهند.
برای تخمین آب مورد نیاز گیاه معادله پنمن انگلیسی در سال 1948 و مانتیث در سال 196

5 مورد استفاده قرار می گیرد كه امروزه نیز معادله تلفیقی پنمن مانتیث بیش از هر رابطه دیگر در این زمینه كاربرد دارد. با توجه به معادله پنمن مانتیث نتایج زیر حاصل شده است:
1روشهای مبتنی بر پرتوهای خورشید در مناطق مرطوب پاسخ مطلوب و در مناطق خشك نامناسب و كمتر از مقدار واقعی است.
2روشهای مبتنی بر درجه حرارت تجربی بوده و پایه علمی ندارد.
3استفاده از طشتك تبخیر به علت اینكه تغییرات و دگرگونی كوچك در آب و هوای منطقه موجب بازتاب نامتناسب در مقدار تبخیر می گردد روش آرمانی نیست.
با تعیین نیاز آبی گیاهان می توان:
1با منظور نمودن راندمان آبیاری و ضریب آبشویی (در شرایط شوری) برنامه آبیاری را به خوبی تنظیم نموده و از مصرف بیش از نیاز آبیاری جلوگیری نمود.
2در شرایط امكان اجباری تنش خشكی می توان از میزان كنش اعمال شده و اثر آن در كاهش تولید آگاه شد.
3از كارایی مصرف آب در تولید محصولات مختلف كشاورزی و مقایسه عملكرد اقتصادی آنها بهره مند گردد.
4ظرفیت تاسیسات آبیاری را با دقت بیشتری تعیین و طراحی كرد.
5جدول خلاصه مشتمل بر نیاز آبی خالص فصلی ، مقداری از نیاز آبی فصلی كه در طول رشد توسط بارندگی تامین می گردد و نیاز خالص آب آبیاری فصلی برای كسب میزان حداكثر 75 درصد و 50 درصد محصولات زراعی در مناطق عمده كشت می باشد.

برای تخمین نیاز آبی گیاهان با استفاده از پارامتر های هواشناسی موثر در تبخیر و تعرق نیاز آبی سطح استاندارد گیاه مرجع چمن (ETO) كه در حقیقت همان قدرت تبخیر كنندگی هوا می باشد برآورد شده و سپس با معرفی ضریب گیاهی Kc مناسب نیاز آبی گیاه تعیین می گردد در حقیقت ETO معرف اثر عوامل جوی در نیاز آبی گیاه بدون توجه به نوع گیاه مورد نظر است.
ضریب گیاهی Kc اثر خصوصیات گیاه را در نیاز آبی لحاظ نموده و با معرفی ان نیاز آبی گیاه تامین می شود. نهایتاً با كم نمودن باران موثر از نیاز آبی نیاز آب آبیاری خالص كه همان كمبود رطوبت اقلیم می باشد محاسبه می گردد.
مراحل تعیین نیاز آبی:
1 جمع آوری و پردازش اطلاعات هواشناسی
2 انتخاب فرمول
3 محاسبه ETO
4 انتخاب محصول و منطقه مورد محاسبه و تعیین ضریب گیاهی Kc
5 محاسبه نیاز آبی گیاه

6 محاسبه باران موثر
7 تعیین نیاز آب آبیاری
8 تعیین نیاز آب آبیری برای تولید 75% و 50% محصولات زراعی
با توجه به مراحل پارامتر های هواشناسی مورد نیاز ذكر شده عبارتند از: بارندگی ، درجه حرارت ، رطوبت نسبی ، سرعت باد و ساعات آفتابی.
3 معادله تجربی جهت تعیین نیاز آبی گیاهان وجود دارد سه معادله مناسب عبارتند از:
1 معادله پنمن مانتیث پیشنهاد فائو FAO در نرم افزار Cropwar.
2. معادله بلیفی كریدل.
3 معادله گریوز در نرم افزار IRSIS.
اگر عوامل هواشناسی كافی موجود باشد اولویت با روش پنمن مانتیث است در غیر اینصورت چنانچه نتایج هواشناسی كافی و قابل قبول نباشد از دو روش دیگر استفاده می شود.
معادله پنمن مانتیث

معادله بلینی كریدل:

تعیین زراعی هر منطقه با كمك سازمان های كشاورزی و مراكز تحقیقات كشاورزی كشور تعیین می شود. پس از انتخاب گیاه و منطقه مورد محاسبه ضریب گیاهی طی مراحل زیر تعیین می گردد:
1 تعیین تاریخ كاشت و برداشت.
2 تعیین مراحل مختلف رشد: چهار مرحله رشد: مرحله اولیه (initial) ، رشد سریع (Development) با رسیدن لپه (Mid-Season) رسیدن و برداشت (late season).
3 تعیین مقادیر مختلف ضریب گیاهی برای روزهای مختلف رشد.
4 محاسبه نیاز آب آبیاری.

Peff : باران مؤثر
ET (Crop) : نیاز آبی

IRR eq : نیاز آب آبیاری خالص
در هر دهه كه مقدار Peff بیشتر از ET(Crap) بوده مقدار نیاز آبی آبیاری صفر منظور شده است.
5 محاسبه نیاز آبی گیاه
نیاز آبی گیاه ماهانه محاسبه شده و با روش ترسیمی و میان یابی به دوره های 10 روزه (دهه) تبدیل و سپس با ضرب نمودن آن در ضریب گیاهی همان دهه كه در مرحله 4 تعیین شده بود ،‌ نیاز آبی برای كل فصل رشد بر حسب 10 روزه تعیین می گردد.
6 محاسبه باران مؤثر (Peff)

ی ماههای مختلف سال از معادله زیر تعیین می شود:

و سپس باید این باران مؤثر به مقادیر دهه ای تبدیل و در محاسبات وارد گردد.
7 با معرفی ضریب فصلی حساسیت گیاه به آبیاری Ky با استفاده از معادله زیر نیاز آبی در مواقع كم آبی تعیین شده است:

محاسبه ETO از روش طشت تبخیر:

: ضریب تشتك (بستگی به نوع تشتك و بسته به شرایط اقلیمی متفاوت است)
Epan : میزان تبخیر از تشتك.

Kc : ضریب گیاهی
Kc = 0.5-0.32 اوایل دوره رشد
Kc = 1 , > 1 اوایل دوره رشد
Kc < 1 انتهای رشد
نیاز ناخالص آبیاری محصولات (GWR)
نیاز ناخالص آبیاری میزان آبی است كه تحویل منطقه آبیاری می گردد تا پس از تلفا تآب در طی مسیر شبكه آبیاری و در مزرعه ، باقیمانده آن قادر به تامین آب مورد نیاز گیاه باشد این مقدار در یك محصول معین از رابطه ذیل بدست می آید:

GWR : آب مورد نیاز برای محصول بر حسب متر مكعب در هكتار (در ماه)
EP : راندمان كل آبیاری
Lf : احتیاجات آبشویی گیاه بر حسب اعشار است.
برای محاسبه Lf از رابطه ذیل استفاده شده است:

كه در این رابطه :میلی موس بر سانتی متر.
هدایت الكتریكی عصاره اشباع خاك (برای 25 درصد كاهش محصول) كه بر حسب میلی موس بر سانتی متر است مقدار آن از جداول راهنمای تحمل گیاهان به شوری استخراج می شود.
محاسبه آب مورد نیاز گیاهان و هیدرومدول طراحی در پروژه شهید یعقوبی
آب مورد نیاز گیاهان زراعی الگوی كشت منتخب یكی از جنبه های اساسی تعیین سطح زیر كشت اراضی ، مقدار دبی و حجم آب مورد نیاز مزارع در ماههای مختلف فصل زراعی می باشند.
عموامل موثر بر آب مورد نیاز گیاهان متنوع بوده و شامل خصوصیات اقلیمی ، خاكشناسی ،

نوع محصولات و همچنین روش و سیستم آبیاری را در بر می گیرد. محاسبه مقدار متوسط آب مورد نیاز الگوی زراعی در دوره های مختلف آبیاری و میزان دبی مورد نیاز برای تامین آب (هیدرو مدول) نیز از عوامل مهم طرح شبكه آبیاری می باشند.
اگرچه در مطالعات قبلی محاسبات نیاز آبی گیاهان دبی ویژه آبیاری و سطح زیر پوشش شبكه انجام گردیده است ، لیكن به دلیل تغییرات اساسی در الگوی زراعی ، روش آبیاری ، محدوده شبكه و همچنین تلفیق آب زیر زمینی و سطحی در شبكه محاسبات آب مورد نیاز و دبی ویژه آبیاری مجدداً انجام شده و خلاصه آن ارائه می شود.
آب مورد نیاز واحد سطح
به منظور محاسبه آب مورد ناز گیاهان الگوی زراعی پیشنهادی طرح از روش توصیه شده از سوی سازمان خواربار و كشاورزی جهانی (FAO) بهره گیری شده است. در این روش ابتدا مقدار تبخیر و تعرق پتانسیل به یكی از روش های تجربی و با استفاده از داده های هواشناسی انجام شده و سپس با در نظر گرفتن مقدار ضریب گیاهی ماهانه ، آب مورد نیاز گیاه در هر ماه محاسبه می شود. پس از آن با اعمال ضریب تصحیح (ادوكسیون) و كسر كردن مقدار باران موثر ،‌ مقدار آب خالص مورد نیاز گیاهان محاسبه شدهو با در نظر گرفتن راندمانهای مختلف آبیاری ، مقدار آب ناخالص مورد نیاز بدست می آید.
تبخیر و تعرق پتانسیل (ETo)
میزان تبخیر و تعرق پتانسیل گیاه مرجع در اراضی پایاب سد شهید یعقوبی با استفاده از روش پنمن و بكار گیری داده های هواشناسی بصورت ماهانه در گزارش های قبلی مطالعات ارائه شده است.
در مطالعات حاضر نیز نتایج بدست آمده كنترل شده و مورد قبول قرار گرفته اند. نتایج حاصله بصورت مقدار ماهانه تبخیر و تعرق پتانسیل در جدول 11 ارائه شده اند. بر اساس این نتایج متوسط سالانه تبخیر و تعرق پتانسیل 1523 میلی متر است كه حداكثر مقدار ماهانه آن 242 میلی متر و در ماه ژوئیه (تیر ماه) می باشد.
ضریب گیاهی (Rc)
ضریب گیاهی فاكتوری است كه به نوع مرحله رشد و خصوصیات گیاهی بستگی داشته و در حقیقت نسبت نیاز آبی گیاه به میزان تب

خیر و تعرق پتانسیل را در هر یك از مراحل رشد گیاه یا دوره رشد تعیین می نماید. حاصل مقدار ضریب گیاهی در میزان تبخیر و تعرق پتانسیل ، مقدار نیاز آبی گیاه را در شرایط مطلوب و با عملكرد حداكثر مشخص می سازد.
مقدار ضریب گیاهی با توجه به خصوصیات هر یك از گیاهان ، طول دوره رشد ، مراحل رشد و زمان كاشت هر محصول در منطقه تعیین گردیده است. مرجع مورد استفاده در این مورد نشریه ذكر شده سازمان FAO می باشد. در جدول 12 مقدار ضرائب گیاهی ماهانه برای محصولات مختلف ارائه شده است.
تبخیر و تعرق پتانسیل گیاهان (ETc)
مقدار تبخیر و تعرق ماهانه گیاهان مختلف از رابطه زیر بدست می آید:

مقدار محاسبه شده تبخیر و تعرق از معادله فوق برای سطوح زیر كشت پایین بوده و بایستی با توجه به سطح زیر كشت مقدار آن را با ضریب ادوكسیون (af) اصلاح نموده ، مقدار این ضریب برای منطقه طرح معادل 9/0 در نظر گرفته شده است ،‌ بنابر این مقدار تبخیر و تعرق بالقوه تصحیح شده گیاهان در ماههای مختلف از رابطه ذیل محاسبه شده است:

در جدول 13 مقدار تبخیر و تعرق تصحیح شده گیاهان زراعی منطقه در ماههای مختلف ارائه گردیده است.
جدول 11: مقدار ماهانه تبخیر و تعرق پتانسیل در اراضی پایاب سد شهید یعقوبی
ماه تبخیر و تعرق پتانسیل
(mm)

دی ژانویه 37
بهمن فوریه 46
اسفند مارس 84
فروردین آوریل 122
اردیبهشت مه 181
خرداد ژوئن 229
تیر ژوئیه 242
مرداد اوت 217
شهریور سپتامبر 163
مهر اكتبر 110
آبان نوامبر 58
آذر دسامبر 35

سالانه 1523

باران مؤثر(Re)
باران مؤثر در حقیقت بخشی از بارندگی است كه در فصل رشد گیاهان زراعی اتفاق افتاده و می تواند تمام و یا قسمتی از نیاز آبی گیاهان را تامین نماید. در مراجع مختلف به منظور برآورد میزان باران مؤثر روشهای گوناگونی ذكر شده است كه در این مطالعات روش پیشنهادی سازمان حفاظت خاك آمریكا كه از طرف سازمان FAO نیز توصیه شده است ، مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش میزان باران موثر با توجه به عمق ذخیره خاك ، مقدار تبخیر و تعرق گیاه و میزان كل بارندگی ماهانه ، برآورد می گردد. دراین گزارش با توجه به میزان بارش ماهانه در منطقه طرح مقدار باران موثر برای محصولات مختلف بصورت ماهانه محاسبه و در جدول 4 ارائه شده است.
آب خالص مورد نیاز گیاهان
آب خالص مورد نیاز هر گیاه بصورت ماهانه از رابطه زیر بدست می آید:

مقدار آب خالص مورد نیاز گیاهان در حقیقت میزان آبی است كه بایستی در محیط ریشه ذخیره شود تا گیاه بتواند با استفاده از آن و باران موثر ، نیاز آبی خود را بطور كامل تامین كند.
در جدول 15 مقدار آب خالص مورد نیاز گیاهان بر حسب میلی متر در ماه محاسبه شده است.
نیاز ناخالص آبیاری
نیاز ناخالص آبیاری ، مقدار آبی است كه بایستی در ابتدای شبكه آبیاری تحویل گردد تا پس از تلفات در سیستم انتقال ، توزیع و كاربرد آب ، آب مورد نیاز گیاهان در محیط ریشه ذخیره شود.
نیاز ناخالص آبیاری از تقسیم كردن نیاز خالص آبیاری بر راندمان های مختلف بدست می آید.
راندمان كل آبیاری در شبكه های آبیاری به بخش های مختلفی شامل راندمان انتقال ، توزیع و كاربرد آب تقسیم بندی می شوند.
میزان راندمان در شبكه های آبیاری به عوامل مختلفی بستگی دارند كه مهمترین آنها سیستم توزیع آب و روش راهبری و نگهداری سیستم است.
در سیستم های سنتی توزیع آب با راندمان بسیار پائین می باشد. در حالیكه انتقال آب از طریق سیستم خط لوله ، تلفات را تا حد صفر كاهش می دهد. عملكرد صحیح اجزاء سیستم و راهبری آنها نیز از دیگر عواملی است كه تلفات را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد.
از سوی دیگر كاربرد آب در مزرعه و روش آبیاری نیز در راندمان كل مؤثر می باشد و تحت عنوان راندمان كاربرد آب شناخته می شود. آگاهی زارعین از نیاز گیاه ، زمان آبیاری و توزیع صحیح آب در سطح مزرعه به این مهم كمك خواهد نمود.
در پروژه آبیاری شهید یعقوبی سیستم انتقال و توزیع آب در شبكه های درجه 1 و 2 بصورت خطوط لوله تحت فشار در نظر گرفته شده اند ، لذا تلفات آب در سیستم انتقال و توزیع بسیار كم بوده و بنابر این می توان راندمان توزیع را حدود 95 درصد در نظر گرفت.
همچنین در طرح پیش بینی شده است كه سیستم درجه 3 و 4 آبیاری نیز بصورت آبیاری بارانی توسط زارعین اجرا گردد. در اینصورت راندمان كاربرد آب را نیز در حدود 70 الی 80 درصد می توان منظور نمود. بدین ترتیب می توان راندمان كل آبیاری در شبكه آبیاری شهید یعقوبی را حدود 70 درصد منظور كرد.

در سالهای اول بهره برداری به دلیل عدم اجرای سیستم آبیاری درجه 3 و4 دستیابی به راندمان كل 70 درصد بعید بنظر می رسد. لیكن با برنامه ریزی صحیح و متمركز در كل سیستم آبیاری و كاهش عرضه آب به گیاهان در زمان های نه چندان حساس می توان تلفات آب را تا حدی جبران نمود.
در هر حال با توجه به اهداف نهایی طرح و لزوم پیشرفت و توسعه در سیستم آبیاری ، در محاسبات نیاز آبی گیاهان مقدار راندمان كل آبیاری معادل 70% در نظر گرفته شده است. در جدول 16 مقدار نیاز ناخالص آبیاری گیاهان زراعی الگوی كشت بر حسب متر مكعب در هكتار محاسبه و ارائه شده است. همانگونه كه در جدول نیز مشاهده می وشد گیاه یونجه با نیاز كل سالانه 15300 متر مكعب در هكتار بیشترین مصرف آب در واحد سطح را به خود اختصاص می دهد ، در حالیكه غلات و حبوبات و زعفران در هر سال زراعی ، به حدود 5300 تا 5700 متر مكعب آب نیازمند می باشند.
در نظر گرفتن اراضی به منظور آیش در كل سیستم های آبیاری امری فنی و منطقی است و بایستی در هر شبكه آبیاری بخشی از اراضی بمنظور استراحت و تقویت ، پس از چند سال كشت ، حداقل به مدت یك فصل زراعی بصورت آیش رها شوند. میزان اراضی آیش به عوامل چندی بستگی دارد كه مهمترین آنها عبارتند از: الگوی كشت ،‌ محصولات زراعی ، نوع خاك ها ، روش های كشت و كار و چگونگی اجرای تناوب در بین محصولات مختلف.
از سوی دیگر اجرای طرح تناوب زراعی و آیش نیازمند رعایت الگوی زراعی توسط زارعین و طرح یكپارچه شدن اراضی می باشد.
در حال حاضر اراضی به صورت خرده مالكی بین 5/0 تا 10 هكتار و بصورت پراكنده در اختیار زارعین قرار دارد. بنابر این طرح ارائه تناوب زراعی مشكلی از كشاورزی منطقه را حل نخواهد كرد.
در هر حال به منظور در نظر گرفتن آیش در كل طرح ، در محاسبات مربوط به نیاز آبی در واحد سطح ، كل سطح زیر كشت شبكه و هیدرومدول آبیاری مقدار اراضی آیش 20 درصد منظور شده است.
هیدرو مدول و دبی طراحی
در بخش قبلی كه تحت عنوان نیاز آبی گیاهان

ارائه گردید مقدار آب مورد نیاز گیاهان مختلف الگوی زراعی پیشنهادی بصورت ماهانه محاسبه شده است. مقدار آب مورد نیاز گیاهان مختلف در طول دوره رشد هر یك از آنها تغییر می كند. شبكه و سیستم آبیاری بایستی بگونه ای طراحی شود كه قادر باشد در زمان حداكثر مصرف نیاز آبی گیاهان ، آب مورد نیاز را به مقدار كافی و در زمان مناسب تامین نماید.
مقدار حداكثر آب مورد نیاز گیاهان مختلف یكسان نبوده و در طول دوره و فصل زراعی پراكنده است. به منظور محاسبه چگونگی توزیع آب مورد نیاز گیاهان در طول فصل زراعی ، هیدرو مدول آبیاری بر اساس الگوی زراعی پیشنهادی تهیه گردیده است.
هیدرو مدول در حقیقت مدل برنامه ریزی توزیع آب در سطح مزرعه و بین گیاهان مختلف است ، بگونه ای كه همه گیاهان آب مورد نیاز خود را تا حد ممكن در زمان مناسب دریافت دارند.
در اولین گام دوره آبیاری یا فاصله بین دو نوبت آبیاری مزارع انتخاب گردیده اند. بر اساس نتایج ارائه شده توسط مشاورین مهاب قدس در مرحله اول و دوم مطالعات و بر اساس ارزیابی و بررسی پارامتر های موثر در دور آبیاری ، دوره آبیاری ده روزه برای شرایط خاك و محصولات منطقه مناسب تشخیص داده شده است. در مطالعات حاضر نیز دوره آبیاری ده روزه منظور گردیده است.
بنابر این فاصله بین دو آبیاری محصولات مختلف ده روز خواهد بود. در اوایل دوره رشد گیاهان و یا در زمان رسیدن محصول كه نیاز آبی كاهش می یابد ، در برخی موارد دوره آبیاری تا 20 روز نیز افزایش داده شده اند ، در این صورت حجم آب داده شده به مزرعه از حداقل 300 متر مكعب در هكتار كه معادل 30 میلی متر در یك نوبت آبیاری است ، كمتر نخواهد بود.
بدیهی است كه در صورت استفاده از سیستم آبیاری بارانی مقدار آب بكار

برده شده در هر نوبت را می توان تا حد زیادی كاهش داد. با اینحال راهبری سیستم در دوره قبل از احداث شبكه درجه 3 و 4 ، كاربری حداقل 40 میلی متر آب را در یك نوبت آبیاری ایجاب می كند.
از سوی دیگر افزایش دفعات و كاربرد ارتفاع كم آب در هر نوبت آبیاری بجز در محصولات حساس توصیه نمی گردد و سبب بروز مشكلاتی در راهتبری سیستم خواهد گردید.
دوره آبیاری محصولات زراعی در منطقه از دهه دوم اسفند ماه با آبیاری غلات آغاز شده و سپس با كشت محصولات مختلف ، تامین آب مورد نیاز هر یك از آنها بتدریج در برنامه آبیاری منظور گردیده است. آخرین آبیاری نیز در دهه دوم آبانماه صورت می گیرد كه به كشت جدید غلات زمستانه اختصاص دارد.
در جدول 17 محاسبات هیدرومدول طرح شبكه آبیاری سد شهید یعقوبی بصورت دوره های ده روزه آبیاری ارائه گردیده است.
مقدار آب تامین شده در هر نوبت آبیاری در ستون اول مربوط به هر گیاه درج شده است و جمع مقدار آب عرضه شده در جمع آبیاری ماهانه قادر خواهد بود ، كل نیاز آبی ماه

انه گیاه را برآورده سازد.
در ستون دوم مقدار دبی مورد نیاز برای تامین آب مورد نیاز یك نوبت آبیاری یك هكتار از محصول ذكر شده است و سرانجام در ستو آخر مربوط به هر محصول مقدار دبی ویژه بر اساس سهم محصول در الگوی زراعی محاسبه شده است.
نتایج بدست آمده از محاسبات هیدرومدول در آخرین ستون جدول 17 ارائه شده است .
اعداد ارائه شده در این بخش مقدار دبی مورد نیاز بر حسب لیتر در ثانیه در دوره های مختلف آبیاری می باشند كه قادر خواهند بود آب مورد نیاز یك هكتار از اراضی با كشت گیاهان الگوی زراعی را تامین نمایند. مقدار دبی مورد نیاز محاسبه شده هیدرومدول یا دبی ویژه مورد نیاز نامیده می شود.
همانگونه كه در جدول نیز مشاهده می شود مقدار دبی ویژه مورد نیاز در دهه های مختلف آبیاری متفاوت است و بین حداقل 03/0 تا حداكثر 73/0 لیتر در ثانیه در هكتار تغییر می كند.

برای دریافت اینجا کلیک کنید