بررسی علم اقتصاد، مکتب اقتصادی و سیستم اقتصاد اسلامی‌

چكیده‌     
اقتصاد اسلامی‌ مقوله‌ای‌ است‌ كه‌ از دیرباز مورد بحث‌ و بررسی‌ علماء اسلامی‌ قرار گرفته‌ است‌. دانشمندان‌ اسلامی‌ درباره‌ ماهیت‌ اقتصاد اسلامی‌ بحثهای‌ زیادی‌ داشته‌اند و كتب‌ و مقالات‌ زیادی‌ دراین‌ زمینه‌ به‌ رشته‌ تحریر درآمده است. به‌ رغم‌ مباحث‌ زیاد هنوز بحثهایی حل نشده‌ در این‌ خصوص‌ وجود دارد. بعضی اقتصاددانان اقتصاد اسلامی را علم اقتصاد از نوع« اقتصاد اثباتی» می دانند، در حالی که عده ای آ ن را مکتب اقتصادی « اقتصاد هنجاری » می پندارند و گروهی نیز براین عقیده اند که تفکیک علم اقتصادو مکتب اقتصادی  از یکدیگر امری بی حاصل است.
در این‌ مقاله‌ ابتدا تعاریفی‌ از «علم‌»، «مكتب‌» و «سیستم‌ اقتصادی‌» ارائه‌ شده‌ است‌. سپس‌ بحثهای‌ موجود به‌ تناسب‌ در هر یك‌ از این‌ مقولات‌ انجام ‌شده ‌ است‌. و در نهایت‌ با توجه‌ به‌ جامعیت‌ دین‌ اسلام‌ دیدگاهی‌ كه‌ به‌ نظر می‌رسد با مجموعه‌ اهداف‌ وآرمانهای‌ اسلامی‌ نزدیكتر باشد تحت‌ عنوان‌ سیستم‌ اقتصادی‌ اسلام‌ معرفی‌ شده‌ است‌. ویژگیهای ‌نگرش‌ سیستمی‌ به‌ اقتصاد اسلامی‌ و نتایج‌ مترتب‌ بر آن‌ بحثهای‌ دیگری‌ است‌ كه‌ در این‌ مقاله‌ به آنها پرداخته‌ شده‌ است‌.
واژه‌های کلیدی: اقتصاد، علم، مکتب، اسلام، سیستم اقتصاد.

مقدمه‌
          بحث‌ درخصوص‌ اقتصاد اسلامی‌ بسیار زیاد است‌. عده‌ای‌ از دانشمندان‌ اسلامی‌ در پی‌ تئوریزه‌ كردن‌ مباحث ‌اقتصاد اسلامی‌ بوده‌ و هستند.  بعضی‌ از اقتصاددانان‌ مسلمان‌ معتقدند كه‌ اقتصاد اسلامی‌ از مقولات‌ «اقتصاد دستوری‌» است‌. عده‌ای‌ نیز بر این‌باورند كه‌ اقتصاد اسلامی‌ از نوع‌ «اقتصاد اثباتی‌» است‌. بعضی‌ دیگر بر این‌ اعتقادند كه‌ در اقتصاد اسلامی‌ نمی‌توان ‌مفاهیم‌ اثباتی‌ و دستوری‌ را از هم‌ تفكیك‌ كرد. علاوه‌ بر نظرات‌ فوق‌ عده‌ای‌ دیگر از علمای‌ اسلامی‌ به‌ نحو دیگری‌ به‌ مسئله‌ نگاه‌ می‌كنند گروهی‌ بر این‌ باورند كه‌اقتصاد اسلامی‌ همان‌ «مكتب‌ اقتصادی‌» است‌.  عده ای نیز‌ اعتقاد دارند كه‌ اقتصاد اسلامی‌ نوعی‌ «سیستم‌ اقتصادی ‌است‌» و گروهی‌ به‌ آن‌ با دیده‌ مسائل‌ اخلاقی‌ می‌نگرند.این‌ مقاله‌ در پی‌ آن‌ است‌ تا ضمن‌ مروری‌ خلاصه‌ بر مفاهیم‌ «علم‌»، «مكتب‌» و «سیستم‌ اقتصادی‌» جایگاه ‌اقتصاد اسلامی‌ و نوع‌ نگرش‌ به‌ آن‌ را در حد توان‌ روشن‌ سازد.

منابع‌ و مآخذ
1ـ «قرآن‌ کریم»، ترجمه‌ الهی‌ قمشه‌ای‌، انتشارات‌ علمی‌، 1356.
2ـ «نهج‌البلاغه‌»، ترجمه‌ فیض‌الاسلام‌، 1351.
 3ـ «المعجم‌ المفهرس‌»، محمد فؤاد عبدالباقی‌، انتشارات‌ اسماعیلیان‌، 1364.
4 – حر عاملی، وسائل الشیعه ، جلد 27.
5 -  امام‌ خمینی‌، «موضوعات‌ و رهنمودهای‌ اقتصادی‌»، مؤسسه‌ مطالعات‌ و پژوهشهای‌ بازرگانی، 1362.
6 -  مجله‌ دانشكده‌ علوم‌ اداری‌ و اقتصادی‌، دانشگاه‌ اصفهان‌، سال‌ دوازدهم‌، شماره‌  1،  1377.
7 -  فصلنامه  تخصصی اقتصاد اسلامی ، سالهای مختلف.
 8-  دفتر همكاریهای‌ حوزه‌ و دانشگاه‌، «درآمدی‌ بر اقتصاد اسلامی‌»، مؤسسه‌ در راه‌ حق‌، 1363.
 9 ـ صدر، سیدمحمدباقر، «اسلام‌ و مكتبهای‌ اقتصادی‌»، ترجمه‌ محمد نبی‌زاده‌، انتشارات‌ مرتضوی‌، 1355.
10ـ صدر، محمد باقر، «اقتصاد ما جلد 1»، ترجمه‌ محمد كاظم‌ موسوی‌، جهاد سازندگی‌ خراسان‌، 1360.
11ـ صدر، محمدباقر، «اقتصاد ما جلد 2»، ترجمه‌ دكتر اسپهبدی‌، جهاد سازندگی‌ خراسان‌، 1360.
12ـ صدر، سید محمدباقر، «نهادهای‌ اقتصادی‌ اسلام‌»، ترجمه‌ غلامرضا بیات‌، فخرالدین‌ شوشتری‌، 1358.
13- صدر، سید کاظم، " اقتصاد صدر اسلام" ، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1375 .
14ـ  مظاهری‌، حسین‌، «مقایسه‌ای‌ بین‌ سیستمهای‌ اقتصادی‌ جلد 1»، مؤسسه‌ دفتر انتشارات‌ اسلامی‌، بدون تاریخ‌
15ـ مطهری‌، مرتضی‌، «شناخت‌ در قرآن‌»، انتشارات‌ سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامی‌، 1361.
16ـ مصباح‌ یزدی‌، محمدتقی‌، «آموزش‌ فلسفه‌»، سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، جلد اول‌، 1364.
17- سا مو ئلسن،  پل،  "اقتصاد جلد 1 "،  ترجمه دکتر پیر نیا ،  بنگاه ترجمه و نشر، 1356.
18ـ بهشتی‌،سید محمد، «اقتصاد اسلامی‌»، دفتر نشر فرهنگ‌ اسلامی‌، پائیز 1362.
19ـ بهشتی‌، احمد، «اقتصاد در مكتب‌ توحید»، كانون‌ نشر حدید، بدون‌ تاریخ‌.
20 ـ هاشمی‌ رفسنجانی‌، «سیاست‌ اقتصادی‌»، حزب‌ جمهوری‌ اسلامی‌، 1362.
21-گلزاده‌ غفوری‌، علی‌، «خطوط‌ اصلی‌ در نظام‌ اقتصادی‌ اسلام‌»، نشر فجر، بدون‌ تاریخ‌.
22 ـ نوری‌، حسین‌، «اقتصاد اسلامی‌ جلد 1»، دفتر نشر فرهنگ‌ اسلامی‌، 1366.
23 ـ فرشاد، مهدی‌، «نگرش‌ سیستمی‌»، انتشارات‌ امیركبیر، 1362.
24ـ دادگر، یدا...، «نگرشی‌ بر اقتصاد اسلامی‌»، پژوهشكده‌ اقتصاد دانشگاه‌ تربیت‌ مدرس‌، 1378.
25 ـ بناء رضوی‌، مهدی‌، «طرح‌ تحلیلی‌ اقتصاد اسلامی‌»، بنیاد پژوهشهای‌ اسلامی‌ آستان‌ قدس‌ رضوی‌، 1367.
26ـ تسخیری‌، محمدعلی‌، «درسهایی‌ از اقتصاد اسلامی‌»، سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، 1368.
27ـ فرهنگ‌، منوچهر، «فرهنگ‌ علوم‌ اقتصادی‌»، تهران‌، مؤسسه‌ عالی‌ علوم‌ سیاسی‌، 1351.
28 ـ كاتوزیان‌، محمدعلی‌، «ایدئولوژی‌ و روش‌ در اقتصاد»، ترجمه‌ م،‌ قائد، تهران‌، 1374.
29 ـ جلال‌، رفعتی‌ (رفیع‌)، «اصول‌ حاكم‌ بر روابط‌ اقتصادی‌ اسلام‌»، انتشارات‌ میلاد، 1357.
30 ـ احمد، خورشید، «مطالعاتی‌ در اقتصاد اسلامی‌»، ترجمه‌ محمدجواد مهدوی‌، بنیاد پژوهشهای‌ اسلامی‌، 1374.
31 – مبارک، محمد،" النظام الاسلامی الاقتصادی مبادی و قواعد عامه" ، بیروت، دارالفکر، 1974.
  32ـ  پایدار، حبیب‌ا...، «مالكیت‌ كار و سرمایه‌»، دفتر نشر فرهنگ‌ اسلامی‌، بدون‌ تاریخ‌.
33- Lipsey R. Douglas, D. Purvis and P. Steiner Economics, Harper& Row Publisher. 1988  6th. Edition, New york.