بررسی موانع و راهکارهای حسابداری دولتی

چكیده تحقیق

دولت و مسئولین دولتی در راستای دستیابی به اهداف و وظایف خود و همچنین پاسخگوئی در برابر  مردم به استقرار و نگهداری یك سیستم حسابداری و گزارشگری مالی مناسب نیاز دارند و گزارشگری مالی دولتی از آن جهت اهمیت دارد كه بخش جدانشدنی و در واقع مركز ثقل پاسخگوئی دولت و پاسخ خواهی مردم و نمایندگان آنان از دولت است. و مردم از طریق نظام گزارشگری شفاف قادر خواهند بود كه از چگونگی ارائه خدمات جمعی و نحوه مصرف منابع آگاه شوند. لذا داشتن حسابداری دولتی مناسب و كارا به دولت و مسئولین در امر پاسخگوئی كمك نموده و  نیز به یاری آنها در اجرای وظائف می‌پردازد كه در سرلوحه این وظائف تخصیص بهینه منابع اقتصادی در راستای محقق نمودن عدالت اجتماعی در جامعه اسلامی است.
لذا تحقیق حاضر در صدد آن بوده است كه به بررسی موانع توسعه حسابداری دولتی در ایران پرداخته و تا حد امكان به ارائه پیشنهاداتی برای رفع این موانع بپردازد.
بدین ترتیب در راستای انجام مراحل این تحقیق و در پی یافتن موانع توسعه در محیط حسابداری دولتی در ایران، روش پرسشنامه‌ای و كتابخانه‌ای مد نظر قرار گرفته و با انجام مطالعات و بررسیهای میدانی و كتابخانه‌ای، موانع و عوامل عدم توسعه حسابداری دولتی كه به عدم امكان تحقق اهداف گزارشگری مالی دولتی انجامیده، شناسائی شده و در قالب یك فرضیه اصلی و سه فرضیه فرعی مطرح و به نظرخواهی گذاشته شده است و در این فرضیه‌ها موانع مذكور با توجه به ماهیت آنها به موانع قانونی، سیاسی اجتماعی و فرهنگی آموزشی تقسیم بندی گردیده‌اند.
همچنین برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسش‌نامه با مقیاس پنج گزینه‌ای كیلرت (خیلی كم، كم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) استفاده شده است و دلیل استفاده از این ابزار اندازه‌گیری این بوده است كه پاسخگویان در پاسخگوئی خود قابلیت انعطاف بیشتری داشته باشند.
لذا در ارتباط با جمع‌آوری اطلاعات تعداد 50 پرسشنامه در بین جامعه آماری تعیین شده از جمله ذیحسابان و معاونان ذیحسابان، دیوان محاسبات) توزیع شد كه در پایان از تعداد پرسش نامه‌های مذكور 48 پرسش‌نامه دریافت شد  و پس از دریافت پاسخ‌ها تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع‌آوری شده در قالبت سه فرضیه فرعی انجام و این اطلاعات با روشهای آماری چون (الف) تحلیل كیفی داده‌ها از طریق توزیع فراوانی مطلق و نسبی مشاهدات (ب) آزمون آماری t استیودنت مورد  آزمون و تحلیل قرار گرفته است و میزان خطای احتمالی در كلیه‌فرضیه‌ها نیز معادل 5% در نظر گرفته شده است.
نتیجه‌گیری كلی صورت گرفته از تحقیق حاضر این بوده است كه وجود موانعی در محیط حسابداری دولتی باعث شده است كه امكان توسعه حسابداری دولتی میسر نگردد و نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولتی موجود، شرائط یك نظام مطلوب و كارآمد كه به تحقق اهداف حسابداری و گزارشگری مالی دولتی ( خصوصاً تحقق مسئولیت پاسخگوئی دولت و ارزیابی این مسئولیت توسط مردم و نمایندگان آنها )‌ بیانجامد را دارا نباشد.
به عبارت دیگر نتیجه‌گیری از تحقیق حاضر نشان می‌دهد كه موانع فرهنگی آموزشی، سیاسی اجتماعی و قانونی بترتیب مهمترین عوامل عدم توسعه حسابداری و گزارشگری مالی دولتی ر ا تشكیل داده‌اند.
لذا به موجب این تحقیق  عامل «نارسائیهای نظام آموزشی حسابداری دولتی از جمله آموزش ناكافی،  نامأنوس بودن موارد آموزشی با وضعیت واقعی» در رأس موانع فرهنگی آموزشی، عامل «عدم توجه به حسابداری دولتی به عنوان یكی از ابزارهای پاسخگوئی دولت به مردم» در رأس موانع سیاسی و اجتماعی، عامل «رعایت بودجه برای ارزیابی مسئولیت دستگاهها صرفاً در حد چگونگی رعایت تشریفات بودجه شده است و نه ارزیابی عملكرد نیز در رأس موانع قانونی موجود در محیط حسابداری دولتی شناخته شده است.


مقدمه:

نقش اساسی حسابداری دولتی ارائه اطلاعاتی است كه استفاده كنندگان را در ارزیابی مسئولیت پاسخگویی و تصمیم گیری های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی یاری دهد و اصول و استانداردهای حسابداری دولتی اكثر كشورهای جهان نیز حول محور تأمین نیاز اطلاعاتی جهت پاسخگویی به مراجع پاسخ خواه یا مردم می گردد.
اصولاً سیستمها و روشهای حسابداری بخش عمومی نیز كه در جهت اعتلای اهداف گزارشگری مالی و با الهام از اصول و استاندارهای بخش عمومی تدوین و اجراء می گردد باید اطلاعاتی را فراهم كند تا از یكطرف پاسخ خواه (مردم) بتواند عملكرد پاسخگو (دولت) را ارزیابی نمایند و از سوی دیگر پاسخگو مطمئن باشد اطلاعات لازم برای پاسخگوئی را در اختیار دارد.
در جوامعی كه دولتها بر اساس رای مردم انتخاب می شوند و در نهایت قدرت تبلور اراده مردم است مسئولیت پاسخگوئی دولت بر پایه این عقیده استوار است كه شهروندان حق دارند بدانند و حق دارند حقایق را به صورت اظهارات علنی و از طریق مذاكرات عمومی با ایشان و نمایندگان ایشان، دریافت نمایند لذا گزارشگری مالی به عنوان یكی از اشكال علنی انتقال حقایق، نقن اساسی در انجام وظیفه مسئولیت پاسخگوئی، اطلاعاتی را برای شهروندان فراهم نماید تا از طریق آن عملكرد دولت را در چارچوب محدودیت های قانونی مصوب نمایندگان، ارزیابی نمایند.
دولت در دستیابی به اهداف خود و همچنین پاسخگویی در برابر مردم به استقرار و نگهداری سیستمهای كنترل داخلی قوی شامل سیستم حسابداری گزارشگری مناسب نیاز دارد گزارشگری دولتی از آن جهت اهمیت دارد كه بخش جدا نشدنی پاسخگوئی است و مردم از طریق نظام گزارشگری شفاف و مطمئن قادرند از چگونگی ارائه خدمات جمعی و نحوه مصرف منابع آگاه شوند
لذا داشتن حسابداری دولتی مناسب و كارا به مسئولین و مقامات دولتی در امر پاسخگوئی كمك نموده و نیز به یاری آنها در اجرای وظایف می پردازد كه در سرلوحه این وظایف تخصیص بهینه منابع اقتصادی در راستای محفق نمودن عدالت اجتماعی در جامعه انسانی است.
طرح مسئله :
در جوامعی كه دولتهای حاكم از طریق آراء عمومی انتخاب می شوند، دولتهای منتخب مسئولیت دارند در مورد اعمالی كه انجام می دهند به شهروندان خود پاسخ دهند. مسئولیت پاسخگویی دولتها را ملزم می كند برای مواردی نظیر تهیه منابع مالی، افزایش مالی، افزایش منابع مالی، هدفهایی كه این منابع مالی برای تحقق آنها مصرف می شوند و همچنین چگونگی مصرف منابع مالی، دلایل منطقی ارائه نمایند. با توجه به اینكه ادای مسئولیت پاسخگویی در این قبیل جوامع به صورت اظهارات علنی صورت می گیرد، لذا نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولتی یكی از ابزارهای اصلی انتقال اطلاعات مالی بوده و به دولت كمك می كند تا وظیفه پاسخگویی خود را به نحو صحیح و مناسب انجام دهد.
بر طبق بیانیه های مفهومی و استانداردهای مصوب حسابداری دولتی یك نظام مناسب حسابداری و گزارشگری مالی دولتی باید از یك سو به دولت كمك كند تا وظیفه پاسخگویی خود را به نحو مطلوب و صحیح ادا نماید و از سوی دیگر شهروندان و نمایندگان قانونی ایشان را در مورد ارزیابی مسئولیت پاسخگویی عمومی دولت یاری دهد. به لحاظ نقش اساسی و مهمی كه نظام حسابداری و گزارشگری مالی در ایجاد تسهیلات لازم برای تحقق و همچنین ارزیابی مسئولیت مورد نظر ایفا می نماید، صاحبنظران و هیأتهای تدوین استانداردهای حسابداری، مسئولیت پاسخگویی  را به عنوان زیر بنای محكم نظام حسابداری و گزارشگری مالی مورد تأكید و توجه قرار داده و هدفهای گزارشگری مالی دولتی را بر مبنای مسئولیت پاسخگویی تدوین نموده اند.بر اساس مشاهدات و اندوخته های تجربی  و مباحث مطرح توسط صاحب نظران و مسئولان اجرایی كشور، به نظر می رسد نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولت جمهوری اسلامی ایران ویژگیهای كامل یك نظام گزارشگری مالی مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی را ندارد. در مورد كفایت مسئولیت پاسخگویی نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولت جمهوری اسلامی ایران  سؤالهای تحقیقی زیادی قابل طرح می باشد كه اهم آنها به شرح زیر است:
1- آیا سیستم كنترل بودجه ای نظام حسابداری فعلی توانایی لازم برای كنترل برنامه ها، طرحها و پروژه های مصوب سالانه كل كشور را دارد؟



فهرست مندرجات

فصل اول
1-1) مقدمه   
1-2) طرح مسئله    
1-3) هدف تحقیق    
1-4) اهمیت موضوع    
1-5) فرضیه های تحقیق    
1-6) پیشینه تحقیق    
1-7) تعریف مفاهیم و واژگان تخصصی    
فصل دوم
2-1) كاربرد حسابداری و گزارشگری مالی دولتی    
2-2) استفاده كنندگان حسابداری دولتی    
2-3) مبنای حسابداری    
2-3-1) مبنای نقدی    
2-3-2) مبنای تعهدی كامل    
2-3-3) مبنای نیمه تعهدی    
2-3-4) مبنای تعهدی تعدیل شده    
2-3-5) مبنای نقدی تعدیل شده    
2-4) اصول بنیادی حسابداری دولتی    
2-4-1) اصل قابلیت‌های حسابداری و گزارشگری مالی    
2-4-2) اصل حسابهای مستقل   
2-4-2-1) ضرورت قانونی اصلی لزوم نگهداری حسابهای مستقل    
2-4-2-2) انواع حسابهای مستقل در حسابداری دولتی    
2-4-2-2-1) حسابهای مستقل برای وجوه دولتی    
2-4-2-2-1) حسابهای مستقل برای وجوه سرمایه   
2-4-2-2-3) حسابهای مستقل برای وجوه امانی    
2-3-4) اصل تعداد حسابهای مستقل    
2-4-4) اصل گزارشگری دارائیهای سرمایه‌ای    
2-4-5) اصل حسابداری بدهیهای بلند مدت    
2-4-6) اصل معیار اندازه‌گیری و مبنای حسابداری صورتهای مالی جامع دولت
2-4-7) اصل بودجه بندی و كنترل بودجه‌ای    
2-4-8) اصل طبقه‌بندی حساب وجوه انتقالی، درآمد، مخارج و هزینه    
2-4-9) اصل گزارشگری مالی سالانه   
2-5) رابطه حسابداری دولتی و بودجه   
2-6) مفهوم مسئولیت پاسخگوئی   
2-7) ضرورت مسئولیت پاسخگوئی    
2-8)  دامنه مسئولیت پاسخگوئی    
2-9) مبانی قانونی مسئولیت پاسخگوئی   
2-10) مبانی مسئولیت پاسخگوئی در ایران    
2-11) پاره‌ای از نارسائیها و نواقص موجود در دستورالعمل جدید حسابداری دولتی
2-12) موانع توسعه حسابداری دولتی در ایران    
فصل سوم
3-1) مقدمه   
3-2) جامعه آماری    
3-3) روش نمونه‌گیری    
3-4) ابزار اندازه‌گیری    
3-5) روش جمع‌آوری اطلاعات    
3-6) روش آماری مورد استفاده در تحقیق   
فصل چهارم
4-1) مقدمه   
2-4) فرضیه‌های تحقیق    
4-2-1) فرضیه اصلی تحقیق    
4-2-2) فرضیه فرعی تحقیق    
4-2-2-1) فرضیه فرعی شماره یك    
4-2-2-2) فرضیه فرعی شماره دو   
4-2-2-2) فرضیه فرعی شماره سه    
4-3) آزمون آماری فرضیه‌ها    
4-3-1) تحلیل كیفی مشاهدات از طریق توزیع فراوانی مطلق و نسبی آنها    
4-3-2) آزمون آماری فرضیه‌ها بر طبق قانون t استیودنت    
4-3-2-1) آزمون t برای فرضیه فرعی شماره یك    
4-3-2-2) آزمون t برای فرضیه فرعی شماره دو   
4-3-2-3) آزمون t برای فرضیه فرعی شماره سه   
4-3-2-4) آزمون t برای فرضیه اصلی    
4-4) فراوانی و درصد پاسخگوئی به سوالات هر یك از فرضیه‌ها    
فصل پنجم
5-1) مقدمه    
5-2) نتیجه‌گیری از فرضیه فرعی شماره یك    
5-3) نتیجه‌گیری از فرضیه فرعی شماره دو   
5-4) نتیجه‌گیری از فرضیه فرعی شماره سه   
5-5) نتیجه‌گیری از فرضیه اصلی تحقیق   
5-6) نتیجه‌گیری كلی    
5-7) پیشنهادات    
5-8) منابع و مأخذ   
5-9) پیوستها

 فهرست منابع و مأخذ

1- باباجانی جعفر، حسابداری و كنترلهای مالی دولتی، 1382
2- باباجانی جعفر، ارزیابی مسئولیت پاسخگوئی نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولت جمهوری اسلامی ایران،  پایان‌نامه دكترای سال 1378
3-  باباخانی جعفر، نقش مسئولیت پاسخگویی در چارچوب نظری حسابداری دولتی، مجله حسابرسی شماره 7
4- رحیمی باغ ابرهیمی منصور علی ، نظری بر دستورالعمل جدید حسابداری دولتی ایران، مجله دانش حسابرسی دوره جدید شماره 5 پائیز 1381.
5- مهدوی غلامحسین، نظام پاسخگویی و حسابداری دولتی در ایران ، مجله حسابرسی
6- بجنوردی حسین، برای موانع توسعه حسابداری دولتی در ایران، 1378.
7- سلامی غلامرضا، ساختار نظام مالی ایران، مجله حسابدار، شماره 131.
87- باباجانی جعفر، سیر تطور حسابداری دولتی در ایران، مجله حسابداری دولتی در ایران، مجله حسابدار، شماره 86-85
9- نیكبخت شیبانی فرزاد، روش‌های آماری و احتمالات ، مركز آموزش عالی تهیه شمسی پور تهران 1380.
10- بازرگان عباس، سرآمد زهره ، حجاری الهه روش‌های تحقیق در علوم رفتاری 1383.
11) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
12) قانون محاسبات عمومی كشور مصوب 1/6/1366.
13) قانون دیوان محاسبات كشور، محسوب 1361.