تحلیل ژئوپلتیكی از نقش اقتصادی و سیاسی ایران در خاور میانه

مقدمه:
ایران در طول تاریخ گذشته خود، چه به هنگام اقتدار و چه در روزگار ضعف ، در مسائل منطقه ای و جهانی به ایفای نقش سیاسی پرداخته است. نقش آفرینی سیاسی ایران محدود به شكل گیری دولت و حكومت برای اداره امور سرزمین و سكنه آن نبوده است؛ با آنكه این امر خود از ضروریات اولیه برای پیدایش دولت به حساب می آید.
نقش آفرینی سیاسی ایران، در زمانی كه قدرتی بزرگ به شمار می رفته است، در اشكال مختلف تجلی یافته است؛ تصرف سرزمینهای همسایه و به انقیاد كشیدن ملتها به روشهای مسالمت آمیز یا خشونت آمیز یكی از اشكال این نقش آفرینی است كه از دوره هخامنشیان تا دوره قاجار كمابیش و به صورت متناوب به وقوع پیوسته است. بروز برخوردهای نظامی و سیاسی و شكل گیری دوره های نزاع مستمر یا توام با فراز و نشیب میان حكومت ایران ودولتهای مجاور آن، گونه ای دیگر از نقش آفرینی سیاسی ایران در دوره های قدرت بوده است. یونان ، روم، عثمانی، روسیه ، هند ، تركها و قبایل زردپوست از جمله قدرتهایی بوده‌اند كه حكومت ایران با آنها درگیری سیاسی و نظامی داشته است. گاهی نیز با شكل گیری فرایند همگرایی میان ایران و برخی دولتها به هدف مقابله با دشمن و قدرت رقیب یا مداخله در امور منطقه ای مواجه می شویم؛ نظیر همگرایی صفویان با انگلیسیها در برابر پرتغالیها و تقویت دولت تیموریان ( بابریان) در دوره سلطنت همایون در شبه قاره هند.

فهرست منابع و مآخذ:
1-    اطاعت؛ جواد، (1374) ، ویژگی های ژئوپلتیك خاورمیانه؛ سلسله مقالات خاورمیانه شناسی؛ مهر 1374؛ شماره 4
2-    برزگر؛ كیهان، (1385) ، تضاد نقش ها: بررسی ریشه های منازعه ایران و آمریكا بعد از حوادث 11 سپتامبر ؛ راهبرد؛ بهار 1385؛ شماره سی و نهم.
3-    پیشگاهی فرد؛ زهرا، (1378) ، ژئوپلیتیك ایران در نظام دگرگون شونده جهانی، مجله پژوهش های جغرافیایی ، سال سی و یكم، بهار 1378؛ شماره 36.
4-    حافظ نیا؛ محمدرضا (1381) جغرافیای سیاسی ایران ، تهران ، سمت.
5-    درایسدل؛ آلاسدایر و جرالد اچ، بلیك؛ (1370) جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا ؛ ترجمه دره میرحیدر، تهران، وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ، مركز مطالعات خلیج فارس.
6-    زنگنه؛ صباح (1385) ، استاد دانشگاه و كارشناس ارشد مسایل بین اللملی، تهدیدها و فرصت های ایران؛ مجله اقتصاد ایران؛ آذر 1385.
7-    صدر ؛ محمد (1385) ، معادل سابق وزارت خارجه در امور كشورهای عربی و آفریقا؛ تهدیدها و فرصت های ایران مجله اقتصاد ایران، آذر 1385.
8-    كمپ جفری و رابرت هاركاری (1383)؛ جغرافیای استراتژیك خاورمیانه، ترجمه: سیدمهدی حسینی متین، جلد اول، تهران: پژوهشكده مطالعات راهبردی.
9-    مجتهدزاده؛ پیروز (1381)؛ جغرافیای سیاسی و سیاست جعرافیایی، تهران: سمت.
10-    مینایی ؛ مهدی (1381)؛ مقدمه ای بر جغرافیایی سیاسی ایران؛ تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی (وزارت امور خارجه)
11-    معین الدینی؛ جواد (1385)؛ دگرگونی ژئوپلتیك خاورمیانه و امنیت خلیج فارس، اطلاعات سیاسی – اقتصادی 226-225، سال بیستم، شماره نهم و دهم، خرداد و تیر 1385.
12-    فیروزی؛ محرمعلی؛ تحلیل ژئوپلتیكی روابط ایران وعراق، استاد راهنما: دكتر زهرا احمدی پور، كارشناسی ارشددانشگاه تربیت مدرس، تهران، فروردین 1383.