بررسی خاصیت زایایی وند ها در زبان فارسی

چکیده :
با توجه به پیشرفت جوامع انسانی ونیاز بشر به برقراری ارتباط و تفهیم و تفاهم و به تبع آن نیاز به واژگان جدید جهت ایجاد پایه های این ارتباط باعث شده  که هر روز شاهد خلق واژگان جدید در دایره  ی لغات زبانی باشیم.
بخش عمده ای از این آفرینش ها در حوزه ی زبانی به تولید واژه های جدید با استفاده از خاصیت زایایی زبان و نقش وند ها در تغییر معانی کلمات وایجاد مفاهیم جدید می باشد.
و به جرات می توان گفت که بهره نبردن از این توانمندی زبان فارسی روند باز سازی واژه ها و واژه یابی و واژه سازی را بسیار کُند و نابسامان می کند از طرف دیگر به علت محدود بودن گنجایش لغت نامه ها در استفاده از واژگان که صرفاً تکواژ آن آزاد یا قاموسی می باشد ضرورت توجه به خلق واژه از طریق بکارگیری وند ها هرچه بیشتر رخ می نمایاند.
چون در بیشتر کارها و تحقیقات شواهد مثالی معمولاً از محاورات عامیانه و روزمره استخراج شده و کمتر به مصادیق ادبی استناد شده بر آن شدیم که با استناد به مصادیق ادبی و بررسی این زایش زبانی در طی   دوره های تاریخی مختلف بتوانیم نگاهی عملی تر و مستند تر بر روند این آفرینش زبانی داشته باشیم .
امید است این رساله راه گشای زبان آموزان و مربیان زبان در امر تعلیم و راه حلی برای  بسیاری از مشکلات زبانی باشد.


فهرست نشانه های اختصاری
رک = رجوع کنید به
* = نشانه بد ساخت  بودن نحوی صورتی است که بعد از این نشانه می آید .
?= نشانه بد ساخت بودن معنایی صورتی است که بعد از این نشانه می آید.
[  ] = نشانه سال چاپ اول
= یعنی ، به معنای، برابر است با
ـ چنانچه در سمت راست واژه یا تکواژ وابسته، نشانه خط تیره باشد به این معناست که صورت وابسته، پی بست یا پسوند است و به انتهای پایه ای متصل می شود. حضور خط تیره در سمت چپ تکواژ وابسته به مفهوم پیشوند بودن صورت مورد نظر است و اینکه فقط به بخش آغازی پایه متصل می شود. در صورت وجود دو خط تیره در دوطرف واژه یا تکواژ چنین تعبیر می شود که این سازه وابسته می تواند  در هر دو جایگاه آغازی و پایانی به سازه دیگری بپیوندد. (شقاقی، ویدا، مبانی صرف واژه، ص11)
نشانه ها    مفهوم
اِ    اسم
اِ خ    اسم خاص
اِصوت    اِسم صوت
اِفعل    اسم فعل
اِمرکب    اسم مرکب
اِمص    اسم مصدر
ج    جلد
ج ،    (جمع پیش از لغت جمع)
ج    جمع ...(پیش از لغت مفرد)
جَج،    جمع الجمع
چ    چاپ
ح    حاشیه
حامص    حاصل مصدر
حبط    حبیب السیر چاپ طهران
حفان    حاشیه فرهنگ اسدی نخجوانی
رض    رَضِیَ الله علیه
ره    رحمه الله علیه
س    سطر
[س]    سلام الله علیه (علیها)
ص    صفحه [پیش از  عدد]
ص    صفت
[ص]    صلّی الله علیه و آله و سَلمُّ
صص    صفحات
ص نسبی    صفت نسبی


نشانه ها
مفهوم
ظ    ظاهراً
ع    عربی
[ع]    علیه السلام[علیهاالسلام، علیهم السلام]
 فان    فرهنگ سدی نخجوانی
ق     قید
ق.م     قبل از میلاد
م      میلادی
مص     مصدر
 مص مرکب     مصدر مرکب
ن تف     لغت تفضیلی(اسم تفضیل، صفت تفضیلی)
 نف     لغت فاعلی ( اسم فاعل، صفت فاعلی)
 ن ل     نسخه بدل
 ن مف     لغت مفعولی ( اسم مفعول، صفت مفعولی )
 هـ .ش     هجری شمسی
هـ..ق     هجری قمری
   


(دهخدا، علی اكبر، فرهنگ دهخدا، جلد مقدمه)

واژه در زبان فارسی
فرایند های واژه سازی در زبان فارسی :
ساختمان واژه و عناصر ساختاری آن توجه بسیاری از پژوهشگران را در قرن بیستم به خود جلب کرده است . آنان با مطالعه ی زبان های گوناگون کوشیده اند تابه توصیفی جامع ومانع از واژه و سازه های آن برسند، اما به سبب تنوع ساختاری زبانها و واحد های ساختاری هنوز به چنین توصیفی دست نیافته اند.
بنابراین بسیاری از کسانی که به مطالعه ی صرف یا ساختمان واژه پرداخته اند، برای محدود ساختن حوزه تحقیق وکاستن از تنوعات بی شماری که در زبانها یافت می شوند ، توجه خود را معطوف به زبانی خاص کرده اند.
شگفت آنکه حتی در مطالعه ی واژه ی یک زبان نیز با تنوع بی مانندی مواجه می شویم که کار توصیف و طبقه بندی را دشوار می سازد. شناسایی و شمارش واژه های به کار رفته در هر متن به سادگی مسیر نیست ، زیرا توصیف دقیق و روشنی از واژه در دست نیست و به یقین نمی توان مرز میان واژه  یا نا واژه را تعیین کرد.
گاه تصور می شود که مراجعه به فرهنگ لغت هر زبان می تواند این مشکل را به راحتی حل کند؛ زیرا بسیاری بر این باورند که اگر با واژه سروکار داشته باشند به طور حتم آن را در فرهنگ لغت می یابند . بیشتر کسانی که با فرهنگ لغت آشنا هستند معتقدند که فرهنگ  نگاران متخصص اند و بنابراین هر آنچه واژه به شمار آورند ، از پشتوانه ی علمی برخوردار است . از این رو می توان با اطمینان خاطر، هر مدخل فرهنگ لغت را یک واژه تلقی کرد. از طرف دیگر فرهنگ نگاران می کوشند تا ضمن پرهیز از هر گونه تجویزی درباره ی داده های زبانی فقط به توصیف آنها بپردازند و بیا این کار به نمونه های فراوانی از شواهد متوسل می شوند تا هر واژه رابدان صورت که در زبان به کار می رود ضبط ودر فرهنگ درج کنند.برای بررسی متن ها نمی توان از فرهنگ ها کمک گرفت ، زیرا بسیاری از واژه های رایج و متداول در زبان معاصر بنا به دلایل متفاوتی هنوز در فرهنگ ها ثبت نشده اند.
گویشوران هر زبان چنانچه به هنگام احساس نیاز به واژه های برای بیان مفهوم مورد نظر خود واژه ای  را در واژگان ذهنی شان نیاید، بلافاصله با استفاده از فرایند های واژه سازی زایا یا حت با استفاده از  الگوهای کمیاب و نادرو به قیاس دست به واژه سازی می زنند. بنابراین این احتمال که صورت استفاده شده در متن گفتاری یا نوشتاری یافت نشود، بسیار است . همان طور که در بخش های پیش اشاره شد، واژه ای که فقط یک تکواژ داشته باشد، واژه ی بسیط یا ساده و واژه ای که از چند تکواژ تشکیل شده باشد واژه غیر بسیط نامیده می شود . پژوهشگران زبانی همواره به ساختمان واژه های غیر بسیط و ساختار آن توجه داشته و درباره ی آن به مطالعه پرداخته اند مقصود از فرایندواژه سازی ، ساز و کاری فعال است.
فرایند های واژه سازی به روش های مختلفی  واژه های زبان را تولید می کنند. اغلب دستوریان سنتی ایرانی دو فرایند ترکیب و اشتقاق را با الگوگیری از دستور زبان عربی توصیف کرده اند.
آنان واژه های حاصل از وند افزایی را به قیاس با ساخت های زبان عربی ترکیب نامیده بودند و کلیه ی واژه هایی را که از ریشه ی فعل به دست می آمد، مشتق می نامیدند.و برخی از صرفیون و مؤلفان در کتب خود مقصود از فرایند واژه سازی را  سازو کاری فعال  تلقی می کنند و این فرایند ها را در دو دسته ی فرایند های اصلی و فرعی طبقه بندی کرده اند، تحلیل ساختاری واژه های زبان فارسی نشانگر آن است که در این زبان ، واژه ها عمدتاً از رهگذر عملکرد دو فرایند واژه سازی ساخته می شوند نتیجه اینکه طبقه بندی اکثریت مؤلفان یک هدف را نشانه گذری کردنده اند نه تنها برخی از آنان شاخه و برگ هایی به آن افزوده یا کاسته اند .
این دو فرآیند عبارتند از : 
الف) اشتقاق (derivation)
ب) ترکیب (compounding)
که البته باید توجه داشت که این دو فرایند می توانند هر یک جداگانه یا به صورت هم زمان به تولید واژه  های زبان فارسی بینجامد. به این ترتیب می توانیم بگوییم که بخش عمده ای از واژه های زبان فارسی در نتیجه ی عملکرد اشتقاق،ترکیب و اشتقاق /ترکیب به وجود می آیند .در دستور های زبان فارسی اجزاء کلام توصیف و طبقه بندی شده اند.
ضمن اشاره به اسمها، صفتها وقیدهای مرکب دراین طبقه بندیها، انواعی از آنها ارائه شده اند اما درباره ی چگونگی ساختن این کلمه های مرکب سخنی به میان نیامده است .
درتوصیف ساخت های مشتق ازفعل نیز وند های دخیل درساختن اسم یا صفت از فعل معرفی شده اند.
درسال های اخیر با توجه به دستاورد های غریبان در زمینه ی مطالعه ی ساختمان  واژه و قواعد واژه سازی وتوصیف  انواع ساختها ،بعضی از ایرانیان نیزدر توصیف های خودتجدید نظر کرده وند افزایی را اشتقاق نامیده واصطلاح ترکیب را به واژه های غیر بسیط فاقد وند اختصاص داده اند.مثال های موجود در توصیف فرایند ها حکایت از آن دارند .
علاوه بر دو فرایند واژه سازی  پر بسامد ، موسوم به اشتقاق  وترکیب ، می توان به کمک       فرایند های دیگر به نام تکرار ، تبدیل یا صفر ، اختصار سازی، کوتاه سازی، سرواژه سازی ، آمیزش وگسترش استعاری ،واژه های جدیدی خلق کرد.این فرایند ها درهیچ زبانی از میزان زایایی دو فرایند اشتقاق وترکیب برخوردار نیستند ونمی توان قواعدی عام برای ساختن واژه برمبنای این فرایند ها بدست داد.
به همین دلیل اغلب صرفیون آنها را در زمره ی فرایند های زایای واژه سازی مطرح نمی کنند.به منظور آشنایی با فرایندهای واژه سازی در زبان فارسی به ترتیب انواع فرایند ها را توصیف و بررسی خواهیم کرد.
اولین فرایندی که مطرح می شود، فرایند اشتقاق است که به ظاهر درباره ی آن هیچ اختلاف نظری وجود ندارد وآن را وند افزایی هم نامیده اند .
انواع وند ها از جمله پیشوند، پسوند و بیناوند اشتقاقی درساختن واژه های جدید کاربرددارند .
بامقایسه ی تعداد پیشوند ها و پسوند های ذکر شده در آثار محققان ایرانی از جمله کشانی           (1371) ، کلباسی (1371) صادقی ( 1358- 1370- 1372) و مقربی ( 1372) می توان گفت که زبان فارسی زبان پسوندی است .
فرایند اشتقاق :
در نتیجه ی عملکرد فرایند اشتقاق ، وند های اشتقاقی ( پیشوند یا پسوند ) به تکواژ پایه (root) افزوده می شوند و واژه ی مشتق پدید آید .
برای مثال پیشوند « نا -» با ستاک مضارع فعل « - دان - » و اسم «کام» به ترتیب واژه های [نا -+ - دان –] > « نادان » و [نا -+ کام ] > «ناکام» و پیشوند « بی -» با ضمیر « خود » واژه ی [ بی -+خود ] > « بی خود» را می سازند. پسوند های « ـــِـش» و « - ار » به ستاک های حال و گذشته فعل « گفتن» افزوده می شوند و واژه های «گویش » و «گفتار» را به وجود می آورند .
پسوند های « - ی» صفت ساز ( موسوم به یای نسبت » و « - ی» اسم ساز ( موسوم به یای حاصل مصدر ) به ترتیب به اسم «ایران » [ایران +- ی ] ،ضمیر «خود » [خود  +- ی ] وصفت  «قهرمان » [ قهرمانی +- ی] افزوده شده ، صفت های «ایرانی» و « خودی» واسم «قهرمانی » را می سازند.
لازم است اضافه شود، واژه ی مشتق واژه ای است که در ساختمان آن یک تکواژ قاموسی و یک یا چند وند اشتقاقی به کار رفته  باشد.( مبانی صرف – ویداشقاقی ) نمونه های زیر واژه ی مشتق به شمار می آیند .
 (جنگل بانی), (آفریدگار)،      (انسانیت) ، ( نیازمند)، (زرده) .
البته باید توجه داشت چنانچه در ساختمان واژه ای تکواژ میانجی درکنار وند های اشتقاقی به تکواژ پایه افزوده شده باشد نیز کماکان واژه ی حاصل مشتق  به شمار می آید .
نمونه های زیر واژه های مشتق محسوب می شوند .
  (خانگی)،  (آوایی).
گاه افزودن چند پیشوند و پسوند به پایه طی مراحلی، انجام می شود و با مطالعه ی ریشه شناختی می توان ترتیب اتصال وند ها را مشخص ساخت. در چنین ساخت هایی ابتدا وندی به پایه متصل می شود و واژه ی جدیدی می سازد.
پس از افزایش وند و ساخته شدن واژه ی جدید در مرحله ی بعدی ، وند دیگری به پایه متصل می شود و واژه ی دیگری می سازد، (مبانی صرف – ویدا شقاقی ) .
از اتصال پیشوند های « بی - » و « هم -» و پسوند های « - اوند » و « - ش » به ریشه های آزاد «ثبات و خویش » و وابسته ی « - خوان – و نما -» واژه های « بی ثبات ، خویشاوند ، همخوان  و نمایش » ساخته شده و در مرحله ی بعدی با پذیرفتن وند ی جدید، به واژه های « بی ثباتی، خویشاوندی ، همخوانی و نمایشی » تبدیل شده اند .
این نوع وند افزایی راکه مرحله به مرحله انجام می شود ، اشتقاق پایگانی می نمامیم .( مبانی صرف ، ویدا شقاقی ) در مقابل ، ساختمان بعضی واژه های مشتق را نمی توان به اجزائی تقسیم کرد که مرحله به مرحله و به ترتیب به پایه متصل شده باشند .به نظر می رسد که این قبیل ساختها یکباره و با اتصال هم زمان دووند به پایه ساخته شده و گویشوران فارسی زبان به قیاس با ساخت های موجود دست به این قبیل واژه سازیها زده اند.
این گونه ساختهارا هم زمانی یا ناپایگانی می نامیم.
با توجه به ساختار درونی واژه های مشتق می توان فرایند اشتقاق را به ا نواع  پایگانی و ناپایگانی یا هم زمانی تقسیم کرد.
قیاس مبنای ساخت های ناپایگانی است و در صورت فزونی گرفتن  این ساخت های قیاسی، فرایند اشتقاقی ناپایگانی به یکی از فرایند های فعال زبان تبدیل می شود. شاید با ذکر مثال هایی از مقوله صفت و یا اسم به نظر برسید که تنها وند افزایی در دو مقوله ی فوق صورت می گیرد بنابراین لازم میدانم که مثال و توصیف و توضیحی هم در امر مقوله فعل آورده شود. بعضی از فعل های فارسی  تنها از یک ماده ساخته شده است ، یعنی دارای اجزای جداگانه نیست که بتوان بعضی از آنها را جای دیگر بکار برد.

فهرست مطالب فارسی
ابوالقاسمی، محسن. ، 1387، دستور تاریخی زبان فارسی ،تهران: انتشارت سازمان مطالعه و تدوین کتاب علوم انسانی دانشگاه ( سمت)
ابوالقاسمی، محسن. ، 1387، تاریخ مختصر زبان فارسی ، تهران : انتشارت گلشن ، کوهرنگ .
افراشی ، آزیتا. ، 1387، ساخت زبان فارسی ، تهران: انتشارات سازمان مطالعه ی و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت ).
انوری ، حسن- احمدی گیوی حسن .، 1370، دستور زبان فارسی 1، تهران : انتشارات  فاطمی.
انوری ، حسن- احمدی گیوی حسن .، 1372،  دستور زبان فارسی 2، تهران: انتشارات فاطمی .
باطنی ، محمد رضا .، 1376، پیرامون زبان و زبانشانسی (مجموعه مقالات ) ، تهران: انتشارت آگه ، چاپ دوم .
باطنی ، محمد رضا .، 1375، نگاهی تازه به دستور زبان ، تهران: انتشارات آگه .
باغ بیدی ، حسن .، 1381: دستور زبان پارتی (پهلوی اشکانی) ، تهران : انتشارات آگار فرهنگستان زبان و ادب فارسی چاپ ، اول .
باقری ، مهری .، 1381، تاریخ زبان فارسی ، تهران: انتشارات نشر قطره .
باقری ، مهری .، 1387، مقدمات زبان شناسی ، تهران: انتشارت نظر قطره .
بیهقی ، محمد .، 1356 ، تاریخ بیهقی ، تهران، ص 20.
جعفری ، شعار.، 1378 ، دیوان شعر رودکی، تهران ، انتشارات مهند مینا.
دبیرسیاقی ، محمد .، 1344، شاهنامه فردوسی ، تهران : انشارات موسسه مطبوعاتی علمی .
دهخدا ، علی اکبر.، لغت نامه دهخدا، بصورت لوح فشرده ، تهران: انشتارت دانشگاه تهران.
رواقی ، علی .، 1388، پسوند سازی در زبان فارسی، تهران:  انتشارت آثار  فرهنگستان زبان وادب فارسی، چاپ ، اول .
روایی ، محمد .،  1370، دستور زبان فارسی، انتشارت ناشر مولف .
سجادی ، ضیاء الدین.، 1385، دیوان خاقانی شروانی ، تهران : انتشارات زوار.
شاه حسینی ، ناصرالدین .، 1338، دیوان حکیم سوزنی سمرقندی ، تهران: انتشارات امیر کبیر.
شریعت ، محمدجواد.، 1366، دستور زبان فارسی ، تهران : انتشارت اساطیر.
شقاقی ، ویدا.، واژه بست چیست ، تهران: انتشارت دانشگاه علامه طباطبائی مقاله های سومین کنفرانس زبان شناسی .
شقاقی،ویدا.، مبانی صرف واژه ، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت ).
عمید ، حسن .، 1357، فرهنگ عمید، تهران: انتشارت امیر کبیر .
فرشید ورد، خسرو.، 1375، گفتار هایی درباره دستور زبان فارسی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
(قریب ، عبدالعظیم . بهار ، ملک الشعرا. فروز انفر، بدیع الزمان . همایی ، جمال. یاسمی ، رشید).، 1373،  دستور زبان 5 استاد ، تهران : انتشارت جها ن دانش .
قزوینی ، محمد . ، غنی ، قاسم .، 1384، دیوان حافظ ، تهران : انتشارت زوار .
کاظمینه ، اسلام .، 1357، جای پای اسکندر ، تهران: انتشارات رواق.
گنجوی، نظامی و، تصحیح وحید دستگردی، 1333، لیلی و مجنون ، تهران: انتشارت کتابفروشی ابن سینا.
 مقربی، مصطمی .، 1377، وند های زبان فارسی ، تهران: انتشارات زبان و ادب فارسی .
منشی ، نصرالله – تصحیح مینوی مجتبی .، 1375، کلیله و دمنه ، تهران: انتشارت امیر کبیر.
ناتل خانلوی ، پرویز.، 1378، دستور تاریخی زبان فارسی ، تهران : انتشارات توس.
 نجفی، ابوالحسین .، 1378، مبانی زبان و کاربرد آن در زبان فارسی، تهران:  انتشارت رهنما.
توریان ، مهدی .، 1364، دیوان مسعود سعد ، اصفهان: انتشارت کمال .
وزین پور، نادر.، 1370 ، سفرنامه ناصر خسرو، تهران: انتشارات جهان دانش
یغمائی حبیب .، 1361، غزلیات سعدی، تهران: انتشارت موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی .


منابع به فارسی

 - ابوالقاسمی  ، محسن: دستور تاریخی زبان فارسی ، 1387، انتشارات سازمان مطالعه   و تدوین کتاب علوم انسانی دانشگاه (سمت) ، تهران.
- ابوالقاسمی، محسن: تاریخ مختصر زبان فارسی ،1378،  انتشارات گلشن، کوهرنگ .
- افراشی ، آزیتا: ساخت زبان فارسی ، 1387 ، انتشارات سازمان مطالعه ی و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاها(سمت)، تهران.
- انوری ، حسن ؛ احمدی گیوی، حسن: دستور زبان فارسی 1، 1370، انتشارات فاطمی ، تهران.
- انوری ، حسن ؛ احمدی گیوی، حسن: دستور زبان فارسی 2، 1372، انتشارات فاطمی ، تهران.
- باطنی، محمد رضا : پیرامون زبان و زبان شناسی (مجموعه مقالات) ، انتشارات اگه.
- باغ بیدی، حسن: دستور زبان پارتی( پهلوی اشکانی) ، 1381، انتشارات آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی ، تهران.
- باقری ، مهدی : تاریخ زبان فارسی , 1381, انتشارات مقدمات زبانشناسی ، نشر قطره ، تهران.
- باقری ، مهدی : مقدمات زبانشانسی ، 1387، انتشارات نشر قطره ، تهران.
- بیهقی ، محمد بن حسین تصحیح علی اکبر فیاض، تاریخ بیهقی ، 1356، تهران.
-  جعفری ، شعار : دیوان شعر رودکی ، 1378، انتشارات مهندمینا، تهران.
- دبیرسیاقی ، محمد: شاهنامه فردوسی ، 1344، انتشارات موسسه مطبوعاتی علمی ، تهران.
- دهخدا، علی اکبر: لغت نامه دهخدا  ,1258-1344 ه.ش.
- رواقی ، علی : فرهنگ  پسوند سازی در زبان فارسی، 1388، انتشارات آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- روایی ، محمد: دستور زبان فارسی ، 1370 ، انتشارات ناشر مؤلف.
- سجادی ، ضیاءالدین : دیوان خاقانی شروانی ، 1385، انتشارات زوّار ، تهران.
- شاه حسینی ، ناصر الدین : دیوان حکیم سوزنی سمرقندی ،1338،  انتشارات امیر کبیر ، تهران.
- شریعت ، محمد جواد: دستور زبان فارسی ، 1366،  انتشارات اساطیر ،تهران.
- شقاقی ، ویدا : واژه بست چیست ؟، انتشارات، مقاله های سومین کنفرانس زبان شناسی .
شقاقی ، ویدا: مبانی صرف واژه ، 1378، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها( سمت) ، تهران.
- عمید، حسن: فرهنگ عمید، 1357 ، انتشارات امیر کبیر، تهران.
- فرشیدورد ، خسرو: گفتار هایی درباره دستور زبان فارسی ، 1375، انتشارات امیر کبیر،  تهران.
- قریب، عبدالعظیم ؛ بهار ، ملک الشعرا؛ فروز انفر ، بدیع الزمان ؛ همایی، جمال ؛ یاسمی ، رشید : دستور زبان فارسی پنج استاد، 1373، انتشارات جهان دانش، تهران.
- قزوینی ، محمد؛ غنی، قاسم ، 1384، دیوان حافظ ، انتشارات زوّار ، تهران.
- کاظمینه ، اسلام : جای پای اسکندر، 1357، انتشارات رواق ، تهران.
- گنجوی ، نظامی: تصحیح وحید دستگردی لیلی و مجنون ، 1333، انتشارات کتابفروشی ابن سینا، تهران.
-ماه نامه ی طلایه،مهر و آبان 1374،صفحات 11-7
- مقربی، مصطفی : وند های زبان فارسی ، 1377، انتشارات  زبان وا دب فارسی ، تهران.
- منشی ، نصرالله: تصحیح مجتبی مینوی کلیه و دمنه ، 1375، انتشارات امیر کبیر ، تهران.
-میانداری،كمال:فرهنگ پیشوندها و پسوندها،1388، انتشارات دانش زنجان، زنجان
- ناقل خانلری، پرویز : دستور تاریخی زبان فارسی ، 1378، انتشارات توس ، تهران.
- نجفی ، ابوالحسین : مبانی زبان شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی ، 1378، انتشارات رهنما، تهران.
- نوریان، مهدی: دیوان مسعود سعد ،1364،  انتشارات کمال ، اصفهان.
- وزین پور ، نادر : سفرنامه ناصر خسرو ، 1370، انتشارات جهان دانش ، تهران.
- یغمائی ، حبیب: غزلیات سعدی ، 1361، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
منابع انگلیسی
The study of language George Yule.
Morphology, Katamba .Francis, Stonhan, John.


Abstraction:
Regarding the development of the human societies and the necessity of human to communicate, realize, and understand each other, and following that, the necessity for new vocabularies in order for establishing these communications, so every day we witness that some new vocabularies create in the vocabulary of the language.
The main part of these creations occurs in language domain that produces new vocabularies by using the productive nature of the language and the role of affixes in changing the meanings of the words and creating the new concepts.
We can absolutely say that not using from this capacity of the Persian language makes the process of word reconstruction, and word formation very slow and unorganized. On the other hand, because the capacities of dictionaries are limited in using the vocabularies which their morphemes are free or lexical, the necessity of paying attention to creating vocabularies through using the affixes become more manifest.
In most of works and researches, the examples have been extracted from routine and vulgar expressions, and a few of them have been chosen from the literary contexts, so we decided to have a more practical and more documentary study on the process of this language creation based on the literary contexts and investigation of this language productivity over different periods of the history.
We hope that the present thesis can be useful for language learners and language teachers, and it can be a solution for most of the language problems.