بررسی شرح سی قصیده

چکیده مطالب:
      نام خداوند،خداوندی که با حکمت لم یزال خویش، آدمی اشرف مخلوقات را خلق نمود؛خداوندی که با حکمت سرشارخویش گیهان وهستی پرده وجود پوشانید.نام پروردگار "عزّوجلّ"?در بر گیرنده تمامی صفات و اوصاف الهی است، و در حقیقت نام مبارک خداوند بیانگر سرچشمه خروشان و جوشنده، بخشش وجود وی است،?پس انسان از ابتدای آفرینش تا انجام زندگی ، تحت الطاف پنهان و آشکار خداوند است و در تمامی مراحل، تنها مأوی و ملجأ آدمی اوست و به گفته شیخ اجل، سعدی شیرازی :
بنده همان به که ز تقصیر خویش               عذر به درگاه خدای آورد
ورنه سزاوار خداوندیش                               کس نتواند که به جا آورد
   بشر همواره به قدرت برتر تکیه زده، و آمال و آرزوهای خویش را از درگاهش خواهان بوده است. وقتی پهنه کتب و ادبیات این مرز و بوم را می نگریم، نام خداوند در تمامی این ادبیات جلوه گر است و شاعران و نویسندگان سرزمین ایران، دانشمندان و بزرگان خاک سرزمین کهن "ایرئین" خویش را ملزم به رعایت بزرگواری این نام شکوهمند کرده اند وآثار خویش را با نام مبارک خداوند مزیّن می نمودند و گویی، نام بزرگوار "الله" کلید گشایش مشکلات ایشان بوده است و این کلید رحمت ؛ گشاینده درهای علم و دانش بر روی آنان بوده است و به حق که زیبا و نیکو ، نظامی بیان نموده است :
بسم الله الرحمن الرحیم                             هست کلید در گنج حکیم
فاتح? فکرت و ختم سخن                           نام خدای است بر او ختم کن
در یک نگرش بر کتابهای تفسیری، می بینیم که آغاز تفسیر با نام مبارک خداوند یعنی ( بسم الله الرحمن الرحیم ) می باشد و در تمامی تفاسیری که صورت مکتوب در دست داریم ( این تفاسیر در حقیقت، سندهای معتبر خطی در این زمینه است ) تجّلی نام پروردگار را به زیبایی هرچه تمامتر می بینیم . مفسّرین از نام خداوند آغاز می نمودند و کار خویش را با نام پروردگار شروع می کردند و در تمامی این تفاسیر ، تفسیر سوره الفاتحه و دیگر بارتفسیر" بسم الله الرحمن الرحیم " به زیبایی و شکوهمندی هر چه تمامتر انجام پذیرفته است . تفسیر کنندگان بزرگ کلید در گنج حکیم را از این نام طلب می نمودند. ایشان معتقد بودند که زیبایی اثر باید از ابتدای آن که نام مبارک خداوند است جلوه گر گردد و ناظر بر این امر، تفاسیر متعدد و بسیاری است که به دست ما رسیده است، هر چند که فِرق متعددی در این امر قلم زده اند و در مسیر شناخت خداوند طبق مشرب و اعتقاد خویش گام برداشته اند، که از اکثر این فرقه ها، سخنان و آثار گرانبها ، موجود می باشد.
        در این طرح نیز جلوه های تفسیری نام خداوند "جلّ جلاله" به طور مختصر و مفید گردآوری گردیده است و در حقیقت این همان مطالب بیشتر تفسیرهایی است که با اندکی تفاوت ، در کتابهای خود ذکر کرده اند و بخش دیگر، در زمینه تجّلی نام پروردگار در آثار شاعران و نویسندگان برجسته ایرانی است که هر یک با نگرش خاص خویش، نام خداوند را در آثار خود (خصوص مقدمه ها) جلوه گر ساخته اند و صور خیال بسیار زیبایی از عظمت و بزرگواری خداوند متعال خلق نموده اند.


مقدمه:
 در کتابهای فلسفه و کلام معمولاً بخش خداشناسی با مسأل? « اثبات صانع» آغاز
 می گردد، ولی در کتب وحی مسأله ای با این عنوان و با این آهنگ تقریباً مطرح نیست. در این کتابها به ندرت مطلبی دیده می شود که مستقیماً به اثبات اصل هستی خدا مربوط باشد، گویی اصل وجود خدا مسلم و مفروغ عنه گرفته شده است.
آربری  در عقل و وحی در اسلام گوید:
یونان در عصر افلاطون منبع روایاتی بود که بر طبق آنها وجود خدا باید به کمک دلیل و برهان اثبات شود. در مغرب زمین این اول باربود که بشر درصدد جست و جوی آفریدگار خویش برمی آمد. هیچ یک از نویسندگان عهد عتیق با «هستی خدا» به صورت مطلبی پیچیده که جای تردید و سؤال باشد، روبه رو نشده اند؛ زیرا روحی? مردم سامی نژاد خدا را در خود وحی می یافت. این مطلب که دربار? عهد عتیق گفتیم با کمی تفاوت  در مورد عهد جدید نیز صدق می کند.
     بررسی آن قسمت از اوستا که به دست ما رسیده نشان می دهد که مسلم شناختن اصل هستی خدا، مخصوص اقوام سامی و کتب دینی آنها نبوده و در این کتاب دینی آریایی هم، اصل هستی خدا امری مسلم شمرده شده است که نیازی به اثبات و دلیل ندارد. بله در اوپانیشادها، که در ردیف کتابهای مقدس آیین هندی هستند، گهگاه به عباراتی بر می خوریم که آهنگ سؤال دربار? هستی صانع و علت نخستین دارد،


 از قبیل:
« مباحثات درباب برهما گوید: علت چیست؟برهما چیست؟ما ازکجا به وجود آمده ایم؟ما چه وسیله زندگی زندگی می کنیم وروی چه قرار داریم؟در لذت و الم تحت اراد? که هستیم؟ای علمای لاهوتی، آیا ما هستیم که در مراحل مختلف زندگی می کنیم؟»
    « ولی همین عبارتها نیز بیشتر به «کیستی» علت نخستین مربوط است، تا به اصل «هستی» او البته با آهنگ خاص وحدت وجود یا حتی وحدت وجود و موجود، که در عموم مطالب این کتاب دیده می شود.ازاین گذشته اوپانیشادها تقریباً نوعی کتاب فلسفه و عرفان هستند که در میان هندوها از تقدیس و ارزشی در حد تقدّس و ارزش کتب آسمانی برخوردارند، چنانکه خود آیین هندی و تعلیمات آن هم بیشتر در ردیف فلسفه و عرفان و آداب و مناسک تصوف قرار دارد و از تراوشهای فکری و روحی گروهی بسیاراز اندیشمندان هند ساخته و پرداخته شده است. البته از مجموع? آنها و آداب و مناسک مربوط به آنها، دینی در شمارادیان عالم پدید آمده است، که آیین هندی نامیده شده؛ ولی در ساختمان این دین به هر حال مختصات فلسفه و عرفان بیشتر نمودار شده است تا مختصات ادیان آسمانی.»
        بنابراین بشر از ابتدای خلقت که پای بر روی پهنه گیتی گذارد به وجود خداوند معترف بوده است.انسان معلولیست که نیاز به یک علت اولی و برتر دارد و خداوند بلندمرتبه علت العلل است و تمامی معلولها به وجود خداوند ختم می گردد و تنها خداوند است که قدیم،  با لذات است و نیاز به موجودی غیر خود ندارد. خداوند بلندمرتبه خالق موجودات است، پس موجود و ممکن، وجودی است که نیاز به یک واجب الوجود دارد.ممکن الوجود همواره نیازمند به قدرتی برتر و نیرویی لم یزالی است و بشر از ابتدای آفرینش این نیاز را در درون خود احساس نموده است و نیاز به موجودی لم یزالی و ازلی ، امری محتوم و مورد پذیرش هم? ادیان است؛ اما ممکن است دراین مسیر گروهی  راه را به اشتباه روند، چنانکه در مسیر شناخت خداوند، بودند آدمیانی که به نیرویی غیر از نیروی خداوند قایل گردیدند و راه پرستش اصنام، احجار، درختان را در پیش گرفتند، بودند گروهی که به اشتباه، منبع قدرت ابدی و سرمدی را در اجرام سماوی و خورشید دریافتند و راه پرستش اینان را در پیش گرفتند، در حالی که باز در نهانگاه خود به وجود قدرتی برتر از اینان ، معترف بودند.
      « وَلَئِن سَاَلتَهُم مَن خَلَقَ السَموات والأرضَ وسَخَّرالشَّمسَ والقَمَرَ لَیَقُولُنَّ الله فأَنّی یُوفَکُونَ.
واگرازآنها بپرسی، آسمانها و زمین را چه کسی آفریده، و خورشید و ماه راچه کس زیر فرمان آورده است، خواهند گفت خدا،پس بیراهه به کجا کشانده می شوند؟» 
پس همان کسانی که راه را به اشتباه رفته اند، ندای درونی آنها اعتراف به وجود نیروی برتر و منبع سرچشمه ای خروشان می کند. نیرویی که خود خالق و مبدأ آفرینش است. پس هم? موجودات در اصل هستی خداوند هیچ شک و تردیدی ندارند، زیرا روی آوردن آنان در هر مشکل و پیش آمد به درگاه خداوندی خود دلیل محتوم بر نیاز آدمی به قدرت برتر الهی است. موجود و مخلوق در درون خویش، پنج? تقریب و نوازشگر خالق هستی را می نگرد و با تمام احساس آن رادرمی یابد و وجود خداوند و خالق و رازق بشر جای هیچ گونه شک و تردیدی نیست، موجودات از بشر تا ذر? خاک بر قدرت خداوندی و خالق بودن وی اقرار دارند و عذر تقصیر به درگاه خداوند می آورند و در کتاب عظیم و سترگ، این صانع؛ آیات بسیاری است که دلالت بر وجود خداوند و وجود یک خالق بزرگ می نماید و خداوند در این آیات به منظور ارشاد و تنبیه بشر، خویش را اثبات می نماید.
       « َولَُِئن سَاَلتَهُم مَن نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءِ فَاَحیابِهِ الارضَ مِن بَعدِ مَوتها لَیَقُلُنَّ الله قُلِ الحَمدُللهِ بَل اَکثَرُهُم لا یَعقِلُونَ.
و اگر از آنها بپرسی، کی از آسمان آب فرستاده و به وسیل? آن زمین را پس از مرگش زنده کرده است،خواهند گفت خدا، بگو سپاس و ستایش ازآن خداست، ولی بیشتر آنها خردمندانه نمی اندیشند.»