توضیحات

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 بررسی قواعد عربی و فعل معتل دارای 74 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد بررسی قواعد عربی و فعل معتل  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

فعل معتل
به فعلی كه در ریشه آن حرف علّه (و، ی، ا) وجود داشته باشد «فعل معتل» می‌گویند.
مانند:«وعد، یسر، قول، بیع، دعو، رمی و …»
انواع فعل معتل
از این جهت كه حرف عله چندمین حرف ریشه باشد فعل معتل، به سه دسته تقسیم می شود: مثال، اجوف، ناقص

1-معتل مثال: فعلی است كه اولین حرف ریشه آن، حرف عله می باشد.
الف)مثال واوی مانند:وعد(وعده داد)، وصل(رسید)، ودع(رها كرد، ترك كرد)، وهب(بخشید)…
ب)مثال یائی مانند یقظ (بیدار شد)، یسر(آسان شد)، یئس(ناامید و مأیوس شد)…
2معتل اجوف: فعلی است كه دومین حرف ریشه آن، حرف عله می باشد.
الف)اجوف واوی مانند: قول (گفت)، عود(بازگشت)…
ب)اجوف یائی مانند: بیع(فروخت)، سیر(حركت كرد)…
3-معتل ناقص: فعلی است كه سومین حرف ریشه آن، حرف عله می باشد.
الف)ناقص واوی مانند: دعو(دعوت كرد، خواند)، تلو (تلاوت كرد)…
ب)ناقص یائی مانند: رمی (پرتاب كرد)، هدی (هدایت كرد)…
وجود حروف عله در ریشه فعل های معتل باعث می شود كه تلفظ بعضی از صیغه ها دشوار یا غیر ممكن باشد به همین دلیل برای حل این مشكل تغییراتی در فعل های معتل به وجود می آوریم كه به این تغییرات «اعلال» می گویند.
مثلاُ «قول» برای تلفظ راحت تر به «قال» تبدیل می شود و «یرمی» به «یرمیُ»، «لم تقول» به «لم تقل».
بنابراین به تغییراتی كه در فعل معتل ایجاد می شود«اعلال» می گویند.
انواع اعلال
در فعل معتل سه نوع اعلال (تغییر) بوجود می آید:(اعلال به قلب، اعلال به حذف، اعلال به اسكان)
الف)اعلال به قلب:
هرگاه یك حرف عله به حرف عله دیگری تبدیل شود به این نوع تغییر «اعلال به قلب»  می گویند.
مانند: قول   قال    بیع باع        یخشیُ یخشی
ب)اعلال به حذف:
هرگاه حرف عله حذف شود به این نوع تغییر، «اعلال به حذف» می گویند.
مانند:یدعوون  یدعون            لم یقول  لم یقل
ج)اعلال به اسكان:
هرگاه حرف عله متحرك، ساكن شود به این نوع تغییر «اعلال به اسكان» می گویند.
مانند: یرمی   یرمی            یقول   یقول
سؤال: اعلال فعل های معتل بر چه اساسی و با توجه به چه قواعدی انجام می شود؟
جواب: اگرچه اعلال هریك از سه نوع معتل (مثال، اجوف، ناقص) را باید جداگانه یاد گرفت اما بعضی از قواعد و اصول اعلال وجود دارد كه تقریباً در اكثر فعل های معتل اجرا و رعایت می شود.
اصول اعلال
1-معمولاً حرف عله متحركی كه حرف قبلی اش ساكن باشد، حركتش را به حرف قبلی منتقل می كند(و خودش ساكن می شود)
مانند: یَبِیْعُ   یَبِیْعُ        یَقْوُلُ  یَقُوْلُ (اعلال به اسكان)
2-هرگاه دو حرف ساكن كنار هم قرار گیرند به این حالت «التقای ساكنین» می گویند كه باید این حالت را از بین برد بنابراین حرف عله ساكن را حذف می كنیم (برای رفع التقای ساكنین)
یقولن  یقلن            یقول لم یقول  لم یقل
3-معمولاً حرف عله متحرك باید با حركت حرف قبل از خودش تناسب  داشته باشد در غیر این صورت باید به حرف عله متناسب با حركت ماقبل خود، تبدیل شود.
تناسب حرف با حركت ماقبلش عبارتست از: فتحه با الف(َ ا)- كسره با یاء(ِ-ی)- ضمه با واو(ُ و)
مانند: قول   قال            بیع   باع
دو تذكر مهم:
1-صداهای كشیده (ا-و-ی) در حقیقت حركتشان ساكن می باشد (دانستن این مورد برای تشخیص التقای ساكنین، ضروری است)
2-در همه فعل های ماضی معتل، تغییرات صیغه های 6 تا 14 دقیقاً همانند هم می باشد بنابراین اگر در صیغه (6) ماضی اعلال انجام شود همان اعلال در بقیه صیغه ها نیز تا صیغه (14) انجام شود.
اعلال فعل ها (مثال، اجوف، ناقص)
تذكر مهم: همانطوریكه می دانید حركت عین الفعل در ریشه های مختلف با هم تفاوت دارد و این تفاوت حركت در چگونگی اعلال ها بسیار مؤثر و مهم است.
معتل مثال:        وعد ِ  یوعد (وعد-یعد)
            وهب َ یوهب (وهب- یهب)
الف-ماضی
معتل مثال در ماضی هیچ اعلالی ندارد و مانند فعل های معمولی صرف می شود.
وعد وعدا وعدوا وعدت وعدتا وعدن  / وعدت وعدتما وعدتم وعدت وعدتما وعدتن / وعدت وعدنا
وهب وهبا وهبوا وهبت وهبتا وهبن / وهبت وهبتما وهبتم وهبت وهبتما وهبتن  / وهبت وهبنا
ب-مضارع
معتل مثال واوی در مضارع در تمامی صیغه ها حرف عله حذف می شود(اعلال به حذف)
یوعد   یعد            یوهب   یهب
یعد یعدان یعدون تعد تعدان یعدن / تعد تعدان تعدون تعدین تعدان تعدن / اعد نعد
یهب یهبان یهبون تهب تهبان یهبن / تهب تهبان تهبون تهبین تهبان تهبن/ اهب نهب
الف)شش صیغه امر مخاطب از ریشه (وعد ِ)، (وهب َ) را بنویسید.
ب)در جمله زیر، فعل معتل و نوع آن را مشخص كنید.
اخذ المعلم الكتاب من التلمیذ و سأل منه عن الدرس و وصف التلمیذ له الدرس.
ج)با توجه به حركت عین الفعل، مضارع و امر صیغه 7 (للمخاطب) فعل های زیر را بنویسید. (همراه با ترجمه آن ها)
(وصف ِ):    (وقف ِ):    (وصل ِ):        (ودع َ):

اعلال در اجوف
الف-ماضی
در پنج صیغه اول، حرف عله به الف تبدیل می شود   (اعلال به قلب)
1)قولا   قال       با توجه به اصل تناسب حرف عله با فتحه ماقبل آخر تناسب ندارد
2)قولا  قالا          بنابراین باید تبدیل به «ا» شود. (در پنج صیغه)
3)قولوا  قالوا     قول   قال        بیع  باع
4)قولت  قالت   
5)قولتا  قالتا
از صیغه 6 تا 14 حرف عله حذف می شود   (اعلال به حذف)
6)قولن  قلن    از صیغه 6 تا 14 نیز ابتدا بخاطر تناسب حرف عله به «ا» تبدیل
7)قولت  قلت    می شود 6)قولن  قالن    ،     6)بیعن  باعن
8)قولتما قلتما    اما با انجام دادن این كار التقای ساكنین پیش می آید پس حرف
9)قولتم  قلتم    عله ساكن را حذف می كنیم. قالن قلن، باعن  بعن
10)قولت قلت    البته برای تعیین حركت اولین حرف در صیغه های 6 تا 14 به
11)قولتما  قلتما    این صورت عمل می كنیم كه اگر حرف عله در اصل «و» باشد
قولتن قلتن        حركت 12)حرف اول را ضمه می دهیم قلن(قول) عدن(عود)
13)قولت قلت    و اگر حرف حرف عله در اصل «یـ» باشد حركت حرف اول را
14)قولنا قلنا    كسره می دهیم:بعن(بیع)، سرن(سیر)
الف)چهارده صیغه ماضی «بیع» را صرف كنید.
ب)با توجه به صیغه ضمیر، فعل مناسب را در جای خالی قرار دهید و جمله را ترجمه كنید.
هن ………(قال)هن……….(فاز)        هن ……….. (سار) هن …………(عاش)
أنا…………(قال) انت……...(فاز)        أنا…………. (سار) انت …………(عاش)

اجوف
ب-مضارع
-    در تمامی چهارده صیغه، حرف عله حركتش را به حرف ما قبل می دهد   اعلال به اسكان
یقول   یقول
یقولان   یقولان
یقولون   یقولون
تقول   تقول
تقولان   تقولان
6)یقولن  یقولن  یقلن
تقول   تقول
تقولان   تقولان
تقولون   تقولون
تقولین   تقولین
تقولان   تقولان
12)تقولن  تقولن  تقلن
اقول  اقول
نقول   نقول
        بر اساس اصل اول حرف عله متحرك كه حرف قبلی اش ساكن است،
حركتس به حرف قبل منتقل می شود و خودش ساكن می شود
یقول   یقول
اجوف یائی نیز در تمامی صیغه ها به همین صورت است.
یبیع   یبیع
در دو صیغه «6 و 12» نیز بعد از اعلال به اسكان حالت التقای ساكنین
پیش می آید. بنابراین برای از بین بردن التقای ساكنین حرف عله
ساكن حذف می شود.
6)یقولن  یقولن          یقلن
12)تقولن   تقولن          تقلن
اجوف یائی نیز به همین صورت می باشد.
6)یبیعن   یبیعن          یبیعن   
12)تبیعن   تبیعن          تبعن

نكته: مضارع اجوف در صیغه های پنجگانه (1-4-7-13-14) اگر به هر دلیلی مجزوم شوند (امر، نهی، لم…) دچار التقای ساكنین می شوند به همین دلیل حرف عله حذف می‌شود.
7-تقول   قول   قل             1-یقول   لایقول    لایقل
7-تبیع   بیع     بع            13-ابیع   لم ابیع    لم ابع
تمرین
الف)چهارده صیغه مضارع «بیع» را صرف كنید همراه با شش صیغه امر مخاطب آن.
ب)صیغه 1 مضارع فعل های اجوف زیر را بنویسید. (با توجه به حركت عین الفعل آن‌ها) و معانی آن ها را یاد بگیرید.
«قال-عاد-فاز- ذاق- كان- تاب- راح-مات ( ُ )/ باع-سار-جاء-عاش- لاق ( ِ )»
ج)فعل های زیر را مجزوم كنید.
تعود   :        اقول  :        نسیر  :        تخاف  ‌
  تعود، تكون، تنوب ( ُ )/ تسیر، تعیش ( ِ )
ناقص:دعو     یدعو (دعا-یدعو)/ رمی    یرمی (رمی- یرمی)
نكته مهم: در فعل معتل ناقص هرگاه حرف عله به ضمیر متصل «و» و «یـ» برسد (یعنی كنار هم قرار گیرند) حرف عله باید حذف شود.
الف)ماضی
1-دعو  دعا… صیغه اول حرف عله به «ا» تبدیل می شود    (1)حرف عله به خاطر تناسب با حركت ماقبل
2-دعوا … صیغه دوم اعلال ندارد    تبدیل به الف می شود (اعلال به قلب) دعو  دعا

3-دعووا دعوا… ضیغه سوم حرف عله حذف می شود (3) حرف عله به دلیل رسیدن به ضمیر«و»
4-دعوت   دعت … صیغه چهارم حرف عله حذف می شود    حذف می شود:دعووا  دعوا،رمیوا  رموا

5-دعوتا دعتا… صیغه پنجم حرف عله حذف می شود (4 و 5) حرف عله كه به «ت» تأنیث می رسد، حرف میشود
6-دعون … صیغه «6 تا 14» هیچ اعلالی ندارد.
7-دعوت            8-دعوتما        9-دعوتم
10-دعوت        11-دعوتما        12-دعوتن
13-دعوت        14-دعونا       
نكته: معتل ماضی اگر عین الفعلش مكسور باشد (مانند:رضی، نسی، خشی، بقی)  فقط در یك صیغه اعلال دارد (صیغه 3)رضیوا   رضوا (زیرا در صیغه اول خودش تناسب دارد و در صیغه «4 و 5» نیز حرف عله حذف نمی شود.)
تمرین
الف)چهارده صیغه ماضی رمی را صرف كنید.
ب)جای خالی را با صیغه مناسب فعل معتل پر كنید. (با توجه به صیغه ضمیرهای داده شده)
هو …………. هی ……………. هم ………………. هن ……………..(رجو)
هو …………. هی ……………. هم ………………. هن ……………..(مشی)
ج)صیغه فعل های زیر را تشخیص دهید و آیا در این فعل ها اعلال صورت گرفته است؟
دعوا:            دعوا:            دعوت:
دعت:            نسی:            نسوا:
ناقص
ب)مضارع
-    در صیغه های پنجگانه (1-4-7-13-14) ضمه ( ُ ) از آخر فعل حذف می شود   اعلال به اسكان
-    در صیغه های (3 و 9 و 10) حرف عله حذف می شود.
1-یدعو     
یدعو
2-یدعوان     
یدعوان
3-یدعوون     
یدعون
4-تدعو     
تدعو
5-تدعوان     
تدعوان
6-یدعون     
یدعون
7-تدعو     
تدعو
8-تدعوان     
تدعوان
9-تدعوون        
تدعون
10-تدعووین       
تدعین
11-تدعوان     
تدعوان
12-تدعون     
تدعون
13-ادعوا     
ادعو
14-ندعو     
ندعو
-    در صیغه های پنجگانه، روی حرف عله، ضمه ( ُ ) قرار دارد و به دلیل اینكه تلفظ حرف عله مضموم در آخر فعل دشوار است ضمه را حذف می كنم و در حقیقت حرف عله، ساكن می شود.
-    با توجه به نكته صفحه قبل، حرف عله هرگاه به ضمیر «و» (در صیغه 3 و 9) و ضمیر «یـ» (در صیغه 10) برسد حذف می شود.
-    در بقیه صیغه ها نیز اعلال وجود ندارد.
نكته مهم: مضارع ناقص در صیغه های پنجگانه كه همیشه اعلال به اسكان می شود اگر به هر دلیلی مجزوم شود (امر، نهی، لم…) برای جزم آن، حرف عله را حذف می كنیم
تدعو   لاتدع (مجزوم به حذف حرف عله)    ترمی   لاترم(مجزوم به حذف حرف عله)
تدعو   ادع(مجزوم به حذف حرف عله)        یهدی  لم یهد(مجزوم به حذف حرف عله)
تمرین
الف)چهارده صیغه مضارع (رمی ِ) و شش صیغه امر مخاطب آن را صرف كید.
ب)صیغه اول مضارع فعل های زیر را (با توجه به حركت عین الفعل) بنویسید و نوع اعلال آن ها را ذكر كنید.
دعا-رجا-تلا-عفا ُ / هذی-رمی-مشی-جری-شفی ِ / نسی-رضی 
ج)فعل های زیر را مجزوم كنید:
تتلو   :        ترجو  :        تهدی  :
تخشی :         یدعوان :           
د) نوع اعلال فعل ها را با ذكر صیغه آن ها بنویسید:
یرمون:            یهدی:            یدعوان:
یهدیان:        اهدی:            ترجین:

خلاصه اعلال ها
مثال
ماضی: اعلال ندارد
مضارع: تمامی صیغه ها اعلال به حذف
اجوف:
ماضی: صیغه 1 تا 5 اعلال به قلب (تناسب 6 تا 14 اعلال به حذف (التقای ساكنین)
مضارع: تمامی صیغه ها اعلال به اسكان (اصل اول) 6 و 12 اعلال به حذف (التقای ساكنین)
ناقص:
ماضی:صیغه 1 اعلال به قلب (تناسب)- 3و4و5 اعلال به حذف- 6 تا 14 اعلال ندارد همنطور 2
مضارع: صیغه های پنجگانه اعلال به اسكان –3و 9 و 10 اعلال به حذف-بقیه صیغه‌ها اعلال ندارد.
در قواعد فعل های معتل، علاوه بر اصول اعلال به خلاصه موارد نیز دقت كنید:
?    حركت عین الفعل در ریشه های مختلف با یكدیگر تفاوت دارد به همین دلیل صرف و گاهی اعلال فعل ها با هم تفاوت دارد:
مثال:وعد یعد- وهب یهب / اجوف: قال یقول، باع یبیع، خاف یخاف / ناقص:دعا یدعو –رمی یرمی- خسی یخشی
صدای كشیده «آ» در عربی به دو صورت نوشته می شود: «ی» و «ا»
بنابراین در «رمی» و «دعا» حرف عله به الف تبدیل شده (اعلال به قلب) ولی نحوه نوشتن آن متفاوت است در «رمی» چون ناقص یائی بوده الف به صورت «ی» نوشته می شود: مانند:«هدی، مشی، جری» و در «دعا» چون ناقص واوی بوده الف به صورت «ا» نوشته می شود مانند :«رجا، تلا، عفا»
?    تلفظ حركت (ُ) روی حرف عله در آخر فعل (معتل ناقص) دشوار است.(و-ی)
«یدعو- یتلو- یرمی- یهدی» بنابراین حرف عله را ساكن می كنیم:یدعو- یتلو- یرمی- یهدی
?    در معتل ناقص هرگاه حرف عله به ضمیر متصل (و، ی) برسد حذف می شود(3-9-10)
?    جزم معتل ناقص در صیغه های پنجگانه بوسیله حذف حرف عله می باشد.
?    بعد از انجام اعلال ممكن است بعضی از صیغه ها شبیه هم شوند(مضارع ناقص)
?    در فعل های معتل موارد دیگری نیز وجود دارد كه یادگیری آن ها ضرورت كمتری دارد.

مجهول كردن فعل های معتل
برای مجهول كردن فعل های معتل به همان روش مجهول كردن فعل های صحیح عمل می كنیم اما در برخی موارد، (به خاطر تغییر حركت) اعلال ها و موارد خاصی نیز بوجود می آید:
معتل مثال
?    در ماضی همانند مجرد عمل می كنیم.    وصف   وصف
?    در مضارع مجهول از معتل مثال حرف عله حذف نمی شود.
 یصف (یوصف)   یوصف
معتل اجوف
در ماضی مجهول حرف عله به «یـ » تبدیل می شود:
قال   قیل            باع   بیع
?    در مضارع نیز حرف عله به «ا» تبدیل می شود:
یقول   یقال            یبیع   یباع
معتل ناقص
?    در ماضی (ناقص واوی) حرف «ا» به «ی» تبدیل می شود: دعا   دعی
?    در مضارع نیز حرف عله (به خاطر تناسب با فتحه عین الفعل) به الف تبدیل می‌شود   «ی»
یدعو   یدعی                    یرمی   یرمی
تمرین
فعل های زیر را همانند الگوهای بالا، مجهول كنید.
مثال:    وعد  یعد         اجوف:    ذاق  یدوق      ناقص عفا  یعفو
معتل مزید
مبحث اصلی معتلات مزید از كتاب عربی 3 حذف شده است اما در عربی 3 فقط به صورت یك نكته ، به این موضوع اشاره ای شده است به همین دلیل ما نیز در این كتاب به صورت خلاصه به این موضوع می پردازیم:
اكثر فعل های مزید، اعلالشان همانند مجرد آن ها است.
معتل مثال
در دو باب « افعال» و «استفعال» بدون تغییر صرف می شود (و در مصدر حرف «و» بخاطر تناسب به «یـ» تبدیل می شود)
«وجد»       أوجد- یوجد            اوجاد   ایجاد
«وضح»   استوضح – یستوضح    (استوضاح)   استیضاح
معتل اجوف
در دو باب افعال و استفعال
-    در ماضی، حرف عله به «ا» تبدیل می شود (به خاطر تناسب) و همانند مجرد از صیغه 6 تا 14 حرف عله حذف می شود.
-    در مضارع حرف عله به «یـ» تبدیل می شود (به خاطر تناسب)
قوم  افعال
ماضی   (اقوم)   اقام، اقاما، اقاموا ………
مضارع   (یقوم)   یقیم، یقیمان، یقیمون ……………
•    در مصدر نیز حرف عله، حذف می شود و در آخر «ه» نوشته می شود.
اقوام  اقامه                استقوام   استقامه
در ماضی تمام بابهای حرف عله در آخر فعل به صورت ی نوشته می شود.
هدی   (اهتدی) اهتدی         قضی  (انقضی)   انقضی
در مضارع باب های «تفعل» و «تفاعل» نیز در صیغه های پنجگانه آخر فعل به صورت «ی» نوشته می شود.
ولی   (یتولی)   یتولی

فعل از نظر نوع ریشه (معتل/ صحیح)
الف: معتل : مثال – اجوف- ناقص
ب: صحیح: مهموز- مضاعف- سالم
الف) فعل معتل: فعلی است كه در حروف اصلی آن، حرف عله «و، ا، ی» باشد. در قسمت فعل های معتل با انواع فعل معتل كاملاً آشنا شدیم.
ب)فعل صحیح: به فعلی كه در حروف اصلی آن، حرف عله نباشد، فعل «صحیح» می گویند فعل صحیح 3 نوع می باشد.
1-فعل مهموز: به فعلی كه یكی از حروف اصلی آن، همزه باشد، «مهموز» گفته می‌شود.
مانند: أكل : (خورد)        سأل : (سؤال كرد)
الف:همزه در اكثر موارد باید روی حرف دیگری قرار گیرد بنابراین صورت های مختلفی خواهد داشت (أ-ؤ- ئـ- یء)
مانند:«اخذ، یؤمن، جئت، یخطیء)
ب: در كلمه مهموز اگر دو همزه (اولی مفتوح و دومی ساكن) در اول كلمه، كنار هم قرار گیرند معمولاً با هم ادغام شده و تبدیل به «آ» می شوند.
مانند: ءاخر   آخر                ءامنوا   آمنوا
2- فعل مضاعف
به فعلی كه دو حرف از حروف اصلی آن همانند هم باشد، «مضاعف» گفته می شود.
مانند: «مرر (عبور كرد)، قلل (كم شد)، دلل(دلالت كرد)، سرر (شاد كرد)، منن (منت نهاد) و ………….»
معمولاً دو حرف همانند در هم ادغام می شود و تشدید می گیرد. «مر، قل، دل، سر، منّ و …………»
به صرف «سرر» در چهارده صیغه ماضی و مضارع توجه كنید:
ماضی: (فقط پنج صیغه اول ادغام می شود)
سر    سرا    سروا        سررت    سررتما     سررتم            سررت
سرت    سرتا    سررن        سررت    سررتما سررتن            سررنا
مضارع:( در همه صیغه ها غیر از دو صیغه 6 و 12 ادغام می شود)
یسر    یسران    یسرون        تسر    تسران    تسرون            اسر
تسر    تسران    یسررن        تسرین    تسران    تسررن            نَسر
نكته مهم:
فعل مضارع مضاعف در صیغه های پنجگانه (1و4و7و13و14) در صورت مجزوم شدن استثناء را فتحه می گیرد. مانند:
تسرُّ   لاتسرَّ (مضارع مجزوم)        یضلّ   لم یضلَّ (مضارع مجزوم)
و نمونه هایی از كتاب درسی : اللهم رد كل غریب، اللهم فك كل اسیر، اللهم سد فقرنا بغناك
هر سه، فعل امر (مجزوم) هستند كه مضارع آن ها به ترتیب «ترد، تفك، تسد» می باشد.
تمرین
فعل های مضاعف زیر را مجزوم كنید.
اسر               نرد          یعد 
3-فعل سالم
به فعلی صحیحی كه مهموز   یا مضاعف نباشد، «سالم» گفته می شود (یعنی فعلی كه در ریشه آن، حرف عله همزه و یا دو حرف همانند وجود نداشته باشد) بیشتر فعل ها در عربی، سالم هستند. مانند: «ذهب، جهد، سبق، شهد، عام، عمل و ………»
تمرین
نوع فعل های زیر را از نظر ریشه، مشخص كنید:
ارسلوا:            یصلون:            وعدت:            یحبون:
فتش:            یمر:            یرمی:            ینزل:
جاهد:            یسب:            لاتسمح:        انقلب:
«درس سوم»
نقش های منصوبی در كتاب عربی (3) با نقش های منصوبی جدید آشنا می شویم كه شامل: مفعول مطلق، مفعول فیه، حال، تمییز و مستثنی و منادی است.
مفعول مطلق
مصدری است منصوب كه با فعل جمله، هم ریشه است و برای تأكید یا بیان كیفیت انجام فعل به كار می رود.
اگر مفعول مطلق، تنها به كار برود فقط برای تأكید می باشد كه معمولاً در آخر جله می آید به این نوع مفعول مطلق «تأكیدی» می گویند مانند:
«فرحت من زیارتك فرحاً» «نزل الله القرآن تنزیلاً» «جلس الرجل علی الكرسی جلوساً»
(از دیدار تو مطمئناً شاد شدم) (خداوند قرآن را قطعاً نازل كرد) (مرد حتماً روی صندلی نشست)
?    هدف از به كار بردن مفعول مطلق تأكیدی، فقط تأكید مفهوم جمله است تا شنونده جمله به آن، اطمینان كامل پیدا كند، به همین دلیل، در ترجمه آن از كلمات تأكیدی مانند:«حتماً، قطعاً، مطمئناً، مسلماً، محققاً، بی شك، كاملاً …» استفاده می شود.
2-مفعول مطلق نوعی
اگر همراه مفعول مطلق، صفت یا مضاف الیه بیاید به این نوع مفعول مطلق «نوعی» یا بیانی می گویند.
«فرحت من زیارتك فرحاً كثیراً»    «جلس الرجل علی الكرسی جلوس السلاطین»
(از دیدار تو بسیار شاد شدم)        (مرد روی صندلی نشست همانند پادشاهان»
?    همانطوری كه در این دو مثال می بینید، مفعول مطلق، به دلیل داشتن صفت یا مضاف الیه می تواند كیفیت و نوع انجام فعل را بیان كند.
اگر همراه مفعول مطلق نوعی، مضاف الیه بیاید برای ترجمه آن می توان از این كلمات استفاده كرد:«همانند، همچون و …»
و اگر همراه مفعول مطلق نوعی، صفت بیاید برای ترجمه آن می توان از این كلمات استفاده كرد:
«بسیار، (به +صفت)، به نیكی، ….»
تكرار و تمرین:
یجتهد الطالب فی دروسه اجتهاد    الآملین    : دانش آموز در درس هایش همانند انسان های امیدوار تلاش می‌كند.
یجتهد الطالب فی دروسه اجتهاداً بالغاً    : دانش آموز در درس هایش بسیار تلاش می كند.
أنا فتحا لك فتحاً مبینا        : همانا برای تو به آشكار فتح كردیم.
نكته مهم (استثناء)
گفتیم كه مفعول مطلق، مصدری هم ریشه فعل جمله است اما برخی از مفعول های مطلق،فعلشان از جمله حذف می شود واین مفعول مطلق بدون فعل خودش به كار می‌رود بنابراین،موارد زیر،همگی مفعول مطلق هستند.
(اگر چه كه فعل آن ها در جمله ذكر نمی شود)
ایضا (نیز وهمچنین) حقا (واقعا ،به راستی )،جدا اضافه(علاوه بر آن ) شكرا(متشكرم) عفوا(ببخشید) رجا(خواهش می كنم) سمعا وطاعه(به چشم ،اطاعت می شود)حمدا (سپاس می گویم) حتما،سبحان،معاذ(سبحان الله ،سبحان الذی «منزه است» معاذ الله «پناه به خدا» و..
تذكر: مهمترین ویژگی مفعول مطلق این است، كه مصدری هم ریشه فعل جمله است.
آشنایی با مصدرها در تشخیص مفعول مطلق اهمیت زیادی دارد.
مفعول فیه:اسمی است كه زمان یا مكان وقوع فعل را نشان میدهد.
معمولا ظرف های زمان ومكان می توانند «مفعول فیه»  شوند. اعراب مفعول فیه منصوب است.
«ساذهب الی السوق غدا» (فردا به بازار خواهیم رفت)«اكتب الان رساله»(اكنون نامه ای را می نویسم)
«جلست عند صدیقی ظهرا»        (هنگام ظهر نزد دوستم نشستم)
«ان الكترون یدور حول النواه» (الكترون اطراف هسته می چرخد)
نكته مهم:چون مفعول فیه زمان یامكان وقوع جمله را بیان می كنند معمولا با پرسیدن این دو سوال كجا/چه زمان می توان مفعول فیه را تشخیص داد. با دقت در ترجمه مثال های بالااین نكته را آزمایش كنید.
تذكر: مفعول فیه میتواند در قسمت های مختلف جمله قرار گیرد اگر چه اصل بر این است كه در انتهای جمله باشد.
 
ظرف: ظرف اسمی است كه موقعیت زمان یا مكان رابیان می كند (ظرف زمان /ظرف مكان )  كه در فارسی به آن قید زمان ومكان می گویند.
مهمترین ظرف های مكان عبارتند از:
فوق    وراء    اثناء    حیث    لدن
تحت    حول    نحو    مع    لدی
خلف    بین    یمینا    عند    هنا
امام    خلال    یسارا    جنب    هناك
ومهمترین ظرف های زمان عبارتد از :
الان    قبل    ظهرا    ابدا    اسبوعا
الیوم    بعد    لیلا    دائما    شهرا
غدا    عند    مساء    لحظه    صیفا
امس    عندما    عشاء    ساعه    شتاء
حین     عندئذ    صباحا    فورا    خریفا
حینما    حینئذ     صباح    لما     ربیعا
نكته: در بعضی مواقع ظرف، نقش مفعول فیه ندارد بلكه نقش دیگری دارد:
الف) اگرظرف و یا هر اسمی كه موقعیت زمان یا مكان را بیان میكند مجرور شود(مضاف الیه و یا مجرور به حرف جر) در این صورت مفعول فیه نمی باشد.مانند:
«مرت الطائره من فوق المدینه»  «نسافر الی القریه فی الصیف» «ساكتب انشاء فی یوم الجمعه»
(هواپیما از بالای شهرعبور كرد)(در تابستان به روستا مسافرت میكنیم)(در روز جمعه انشائی خواهیم نوشت)
ب)بعضی از ظرف ها مانند(یوم،نهار،لیل،مساء،صباح و..) ممكن است درجمله نقش های دیگری مثل (مبتدا، خبر،فاعل،مفعول به و..) داشته باشند و در این صورت مفعول فیه نیستند.
«ان یوم الفصل….»        «هوالذی خلق        الیل والنهار»

موارد خاص
1-برخی از اسمهای شرط واسم های استفهامی كه معنی زمان یا مكان را داشته باشند نیز معمولا «مفعول فیه» می باشند البته به شرط اینكه بعد از اسم استفهام فعل تام  بیاید.مانند:    متی ترجع؟ این تذهب؟
اسم شرط :اذا (هرگاه) اینما(هرجا)        اسم استفهام: متی(چه زمان) این (كجا)
2-«عند     غروب الشمس»(هنگام غروب خورشید)    «عند الرجل«(نزد مرد)
3-برخی از اسم ها خودشان ظرف نیستند ولی اگر قبل از كلمه ای كه معنی ظرف دارد قرار گیرند، مفعول فیه می شوند مانند:
الف9 كل وبعض «اطالع الصحیفه كل یوم»    «اشاهد التلفاز بعضی الاحیان»
(هر روز ، روزنامه رامطالعه می كنم)        (بعضی وقت ها تلویزیون نگاه می كنم)
ب)اسم های اشاره:«اسافر هذا الاسبوع»    «كنت شابا تلك الایام»
(این هفته به مسافرت می روم)        (جوان بودم آن روزها)
تمرین (47)
مفعول فیه را درجملات زیر مشخص كنید:
-لكن الانسان یغوص الان فی اعماق البحار
-یذهبون الی المسجد عند الغروب
-صرح الفیزیایی المسلم بعد حصوله علی الحائزه تصریحا حیث یشیر الی القران
-هو لا یكذب ابدا
حال
نقشی است منصوب كه حالت وچگونگی فاعل یا مفعول و یا نائب فاعل .. را در هنگام انجام فعل ، بیان میكند.
ذوالحال :به اسمی كه حال برای آن به كار می رود.«ذوالحال» یا «صاحب حال» می گویند.
ذوالحال همیشه معرفه است...

برای دریافت اینجا کلیک کنید

سوالات و نظرات شما

برچسب ها

سایت پروژه word, دانلود پروژه word, سایت پروژه, پروژه دات کام,
Copyright © 2014 cpro.ir
 
Clicky