کارآموزی در سد و نیروگاه دز

بسمه تعالی
قبل از هر مطلبی از همكاری صمیمانه مركز آموزش و مسئولین دفتر فنی سد و نیروگاه دز تشكر می كنیم .
استان خوزستان همیشه به استان زرخیز معروف بود . و حوزه آبگیر پنج رودخانه كرخه ، دز ، كارون ، جراحی و هندیجان است كه از سلسله جبال زاگرس سرچشمه می گیرند و جریان آب آنها به  5/3 میلیون متر مكعب در سال می رسد كه قسمت اعظم آن بدون استفاده پس از عبور از دشت پهناور خوزستان به خلیج فارس می ریزد بیش از پنج هزار سال پیش به علت استفاده صحیح وسنتی ازاین رودخانه ها خوزستان به اوج عظمت و آبادانی رسیده وانبار غله دنیا نام گرفته بود .
و همین فراوانی نعمت موجب تسلط و اقتدار امپراتوری ایران گردیده بود .
 البته هجومهای پی در پی سلطه گران بر این استان سر ترقی و اعظمت آن را متوقف ساخت و به نیروهای خلاقه این سرزمین چنان لطمه ای وارد كرد كه آن را تبدیل به بیابانی خشك و سوزان نمود .
اقداماتی كه برای مهاركردن قدرتهای طبیعی و بهبود وضع اراضی این استان صورت گرفته چنانچه به طور هیچ مورد بهربرداری قرار گیرد می توان آینده روشنی را برای آن پیش- بینی كرد و امیدوار بود روزی خواهد رسید كه خوزستان رونق و اعظمت گذشته خود را بازیابد دو سد بزرگ دز و كارون و سد اعظیم كرخه علاوه بر تأمین برق مورد نیاز صنایع كشور قسمت مهمی از اراضی حاصلخیز خوزستان را آبیاری می كنند .
تعریف سد :
 سد دیواره ای است بتونی، خاكی ، چوبی یا فلزی كه به منظور جلوگیری از سیلاب وذخیره
( 1 )
كردن آب جهت آبیاری وانحراف آب و یا تولید برق برروی رودخانه ساخته می شود . برای ساختن سد به هر منظور شرایطی از نظر طبیعی لازم است كه به طور خلاصه به شرح زیر می باشد.
1- وجودیك رودخانه پرآب و دائمی
2- عبور از یك دره تنگ و مرتفع
3- داشتن حوضچه آبگیر به منظور نگهداری آب
4- مناسب بودن دیواره های دره و حوضچه از نظر زمین شناسی
 
با در نظر گرفتن موارد فوق برای ساختن سد برسیهای مقدماتی صورت می گیرد شامل :

1-  تهیه عكس های هوائی از مسیر رودخانه و دره محل ساختمان سد و حوضچه آبگیر
2 -  تهیه نقشه های توپوگرافی با استفاده از عكس های هوائی
3–   برسیهای  زمین شناسی و نمونه برداری از قسمتهای حوضچه آبگیر و مسیر رودخانه و دیوارهای دره
4 – اندازه گیری میزان آبدهی رودخانه مورد نظر در فصول مختلف سال با در نظر گرفتن بیلان سالیانه
5 – تعیین محل مناسب برای ساختمان سد و نمونه برداری از اعماق مناسب مختلف دیواره دره و مشخص نمودن وضعیت زمین شناسی پی و تكیه گاه سد
6 – تعیین ارتفاع مناسب برای سد با در نظر گرفتن وضعیت حوضچه آبگیر دریاچه
7 – ساختن راه ارتباتی مناسب به محل ساختمان سد
پس ازانجام برسیهای مقدماتی فوق اقدام به منحرف نمودن آب رودخانه از محل سد حفر
( 2 )
تونل انحرافی و پی كنی وتراشیدن قسمتهای فرسوده تكیه گاههای سد می گردد و تا سر
حدمكان پی و تكیه گاهها رادرمقابل نفوذ وفشار آب دریاچه با تزیقات سیمان استحكام می بخشد 0 سپس ساختمان سد وقسمتهای مختلف آن با مصالح مورد نظر شروع می- گردد.

سد دز:
سد دز از انواع سدهای جدارنازك بتنی دو قوسی است كه برروی رودخانه دز در   25
كیلومتری شمال شرقی دزفول و به فاصله 22 كیلومتری از اندیمشك ساخته شده وتكیه گاههای آن كنگلومرای بختیاری است كه از نظر استكام وعدم نفوذ پذیری از مرغوبیت زمین شناسی خاصی برخوردار است .
بنده دراولین قدم ازكار آموزی خود فیلمی از خلاصه فعالیتهای سازندگان سد را تماشا كردم و صادقانه اعتراف می كنم كه باعث شد ‏نسیت به غریبه هایی كه به این جدیت برای آبادانی سرزمین تلاش كرده اند به دیده اقرام بنگرم .
 
(( كار این كره خاكی به سامان نخواهد رسید مگراینكه همه ما به این باور برسیم كه در این سیاره معلق در فضا دارای سرنوشت واحدی هستیم )) .
در مرحله بعد با راهنمایی برادر عزیزم جناب آقای مهندس صفاری نسب به مطالعه نقشه –
های مختلف پرداخته و اطلاعات كلی از مو قعیت سد ، نیروگاه ، تونلهای انحرافی و راهای دسترسی به دست آورده و با مكانیزم كلی آن آشنایی پیدا كردم .
ازتفاع سد دز  203  متر و طول تاج آن  212 متر است ، عرض سد در پی 22  متر و تاج
( 3 )
آن 5/4  متر میباشد . مخزن دریاجه گنجایش 3/3  میلیون متر مكعب آب دارد و سطح آن بالغ بر 6300  هكتار و طول مخزن آن به  60  كیلومتر می رسد ، حداقل آبدهی رودخانه قبل از ساختمان سد به  50  متر مكعب در ثانیه می رسیده و حداكثر آن با طغیانهای خسارت بار سالیانه توام بوده ولی بعد از ساختن سد آبدهی آن به حد ثابتی رسیده و در تمام طول سال به طور متوسط به  187  متر مكعب در ثانیه میرسد و از طغیان رودخانه جلوگیری می كند . نیروگاه سد از نوع نیروگاههای زیر زمینی است كه در تكیه گاه سمت چپ قرار دارد و دارای  8  واحد مولد برق با قدرت مجموع  520  مگاوات می- باشد .
دو تونل اصلی به نام پاور تونل شماره 1 و 2  هر كدام به قطر دو متر و طول  230  متر آب را از ارتفاع  285  متری ( از سطح دریای آزاد ) از دریاچه گرفته و تو سط 8  مجرای آب بر به توربین ها هدایت می كند كه قطر هر كدام از آنها  4  متر و طول آن  117  مترمی- ‎باشد و آب را از ارتفاع  273  متری با شیب  25% به ارتفاع  169 متری از سطر دریا به توربین ها هدایت می كند . فاصله مجراهای آب براز یگدیگر  5/12  متر می باشد و در انتهای هر یك شیر پروانهای بزرگ به قطر  2/3 متر وجود دارد كه در مواقع ضروری جهت مسدود كردن مجرای آب و جلوگیری از ورود آب به توربین استفاده می شود .
یك تونل انحرافی برای تغییر مسیر رودخانه و شروع ساختمان سد حفر شده و طول آن 670  متر و قطر آن 15  متراست كه بعد از اتمام كارها ساختمان وسط آن به ضخامت 40  متر بتن ریزی و مسدود شده و دو تونل مجزا از یكدیگر به نام سرریز در تكیه گاه سمت چپ سد یكی به قطر 14  متر و طول 400  متر و دیگری به قطر 6/12  متر و طول 40 در ارتفاع 355 متر از سطر دریا حفر شده كه برای تنظیم ارتفاع آب دریاچه و سرریز نمودن آبهای اضافی از آنها استفاده می شود .
دهانه ورودی این سرریزها توسط درهای آهنی قوسی باز و بسته می شود و حداكثر توان
( 4 )
خروجی آنها جمعاً 6000  متر مكعب در ثانیه می باشد .
سه عدد شیر مخروطی بزرگ بقطر 5/1 متر دهانه های آبیاری را كه در ارتفاع 222  از سطر دریا در بدنه سد قرار دارند باز و بسته می كنند آبدهی این دریچه ها 180 متر مكعب در ثانیه می باشد . كه از آنها بیشتر برای تنظیم آب در كانالهای كشاورزی استفاده می شود .         
         پیوست نقشه های موجود :                                           
( 5 )
قبل از شروع كار و آشنایی با كارشناسان كنترل پایدار می رسد ، بر این باور بودم كه بدن سد دز از بتن مسلح ساخته شده و فقط نوع آماتورهای آن برایم نامشخص بود هنگامی كه متوجه شدم در بدنه سد ازآرماتور استفاده نشده و بلوكهای بتنی به صورت جدار هم برروی یكدیگر قرار دارند حقیقتاً شوكه شدم و هضم این مسئله برایم مشكل بود دراین مورد از تك تك افراد سؤال كردم و جالب اینجاست كه كلیه كارگران واحد نگهداری با من هم عقیده بودند .
ولی توضیحات مهندس خادم استاد دانشگاه و مسئول مطالعات فنی وكنترل پایداری سد مرا كاملاً متقاعد ساخت بدنه سد یك جسم یكپارچه و بی جان كه در دره ای عمیق برای ممانعت از عبور آب ساخته شده نیست بلكه مشكل از بلوكهای است كه هر كدام تحت تأثیر نیروهای وارده حركات و عكس العمل های مخصوص به خود را دارند .
با ورود به كالری های درون بدنه سد و دیدن ابزارهای مختلف و آشنایی با طرز كار مكانیزم عمل آنها این باور به انسان دست می دهد كه بدنه سد همچون موجودی جان دار است كه ابزارهای تعبیه شده در آن هر كدام به نوعی بیانگر حالات درونی و وضعیت سلامتی آن می باشند .
در اینچا از كارشناسان محترمی كه دانسته های تئوری و تجربی خود را با اخلاص تمام در اختیار بنده گذاشته اند به نامهای آقایان هوشنگ جعفری و شیر فتح الهی ، كمال تشكر و  قدر دانی می نمایم .
و ماحصل توضیحات آنان و مطالعه مقالات مختلف در این رابطه و كار عملی دارم به شرح زیر توضیح می دهم .
( 9 )
همان طوری كه اشاره شد از نظر كارشناسان متخصص سد یك جسم زنده ای دست است كه دائماً دارای حركت آرام بوده و نسبت به تغیرات دما ، فشار آب و سایر عوامل دیگر تأثیر پذیر می باشد . این تأثیر پذیری در مقابل عواملی مثل زلزله خیلی زیاد و در مقابل سایر عوامل مانند خزش تا تغییرات حجم بتن ( تورم )  خیلی كم می باشد . هدف ما  اندازه گیری می بایستی خیلی دقیق و افرادی كه اندازه گیری را انجام می دهند بایستی بدور از هر گونه  خطایی اقدام به قرائت اندازه گیری ها نمایند .
نتایج اندازه گیری ها با آنچه كه مهندس مشاور در طراحی و محاسبات مربوطه به عنوان حركات نرمال مطرح كرده است می بایستی مقایسه شود ، كه نتیجه این مقایسات امكان كنترول رفتار سد را برای ما میسر میسازد .
در اینجا میتوان رفتار غیر نرمال را محاسبه كرده و تدابیر حفاظتی نظیر تخلیه آب مخزن سد را بمنظور حفاظت مناطق مسكونی پایاب قبل از آنكه هرگونه تخریبی در سد بروز نماید اتخاذ كرد .
این امر اهمیت اندازه گیریهای مرتب و سپس بلافاصله انجام محاسبات مربوطه ترسیم حركات وتجزیه تحلیل آن به منظور دستیابی به یك كنترل واقعی را آشكار می سازد.
طبیعی نخواهد بود اگر مثلاً محاسبات مربوطه به تغییر شكل های اندازه گیری شده بوسیله پاندول ها هر 6 ماه سالی یك بار انجام شوند .زیرا در حقیقت برای اهالی كه در پایاب سد زندگی می كنند مسلماً جالب نخواهد بود كه یك سال بعد بدانند ، چرا سد شكسته شد ؟
سدهای قوسی سازه های بسیار مقاومی هستند و كنترل پی آنها از مهمترین مسائل آن می باشد . حجم بتن مصرفی در یك سد قوسی در مقایسه با یك سد وزنی مشابه آن حدود 50% كمتر می باشد .
( 10 )
پارامتر های تعیین كننده رفتار یك سد :
1-    تراز آب مخزن : یكی از مهمترین پارامترها در كنترل سد است كه با ذكر تاریخ اندازه گیری در فرم قرائت نوشته شود . قرائت پاندول بدون ذكر تاریخ وتراز مربوطه آب مخزن بی فایده است . دقت تراز آب مخزن باید به دسی متر باشد  مخصوصاً در ترازهای بالا كه مقدار نیروهای وارده به سرعت با افزایش تراز آب مخزن افزایش می یابد . فشار كل وارد بر سازه متناسب با مجذور ارتفاع ( 2 H )  افزایش مییابد بنابراین در قوس تاج سد به ارتفاع 100  متر ، اثر نیروی رانش آب در 13  متر فوقانی مخزن به اندازه نیروی رانش آب  50  متر تحتانی میباشد .
2-     دما : دمای آب وهوا معمولاً به وسیله دماسنج معمولی جیوه ای اندازه گیری می- شود. در محل تاج سد یك دماسنج مخصوص قرار دارد كه با مكانیزمی ساده حداكثر دما وحداقل آن را در یك شبانه روز ثبت می كند .
        برای اندازه گیری دمای بتن از وسایل الكتریكی كار گذاشته شده در بتن استفاده می شود آگاهی از دمای متوسط بتن در سدهای قوسی ضرورت دارد زیرا تغییر مكانهای ناشی از تأثیر حرارت در قوس بر اثر تغییرات دما محاسبه می شود .
كنترل رفتار یك سد در 3  تا 5  سال اول به دلیل تأثیر همزمان عوامل متعدد كار ساده های نمی باشد . اما سپس از طی پنج سال اول رفتار سازه واضع وكنترل آن آسانتر میشود .
( 11 )
واحد تعمیرات و نگهداری سدها
اصولاًوقتی سدی ساخته شد و در پشت آن دریاچه تشكیل گشت بزرگترین وخطرناكترین عامل مخرب آن همان آب دریاچه است چون نفوذ آب در پی و تكیه گاه سد از یك طرف وفشار آب دریاچه بدنه سد از طرف دیگر پوسته سد را تهدید به تخریب میكنند لذا جهت مبارزه با این دو عامل مخرب یك سری اقدامات ایمنی لازم است صورت گیرد تا در درجه اول بتوان از اشباع شدن پی و تكیه گاه سد از آبها نفوذی جلوگیری كرد و در درجه دوم توسط ابزار آلات دقیقی كه در بدنه سد و تكیه گاهها كار گذاشته میشوند موقعیت و حالت سد را مشخص نمود و حركات آنرا اندازه گیری كرد . واحد تعمیرات و نگهداری سدها در زمینهای فوق و تعمیرات قسمتهای مختلف سدو نیروگاه و مجاری آب بر فعالیت می نمایند.
1-    جلوگیری از اشباع تكیه گاه و پی سد از آبهای نفوذی
    همانطور یكه قبلاً ذكر شد آب دریاچه در پی و تكیه گاههای سد نفوذ می كنند چنانچه این آبهای نفوذی راهی برای خروج نداشته باشند موجب اشباع شدن پی و تكیه گاه سد از آب می شوند و اگر چنین حالتی پیش آید پی و تكیه گاه حالت خمیری پیدا كرده و مقاومت و استحكام لازم را برای تحمل وزن سد و فشار آب دریاچه نخواهد داشت و اگر آبهای نفوذی را ه خروجی برای خود پیدا كنند و ادامه جریان آب می تواند موجب شسته شدن پی و تكیه گاه سد گردد . ادامه دو حالت فوق سبب تخریب و فروریختن سد می- گردد ، بنابراین میبایست این آبها نفوذی چنان به بیرون هدایت شوند كه از اشباع شدن تشكیلات زمین شناسی پی و تكیه گاه جلوگیری شود . بدین منظور در تكیه گاهها و پی سد در ارتفاعات مناسب و به تعداد لازم كالرهای نفوذ و تزریق سیمان حفر میگردد درون
( 12 )
این كالری سوراخهای  تزریق سیمان و  زهكش بطولها و  زوایای مناسب  خطر میشوند كار
 این گا لری ها درجه اول این است كه با توجه به تزریقات سیمان كه درون تكیه گاه و پی سد درقسمت گالری تزریق سیمان صورت میگیرند از نفوذ آب بدرون تشكیلات زمین تا سرحد امكان جلوگیری شود و در درجه دوم آبهای نفوذی را قبل از آن كه بتواند تشكیلات را از آب اشباع نمایند به بیرون هدایت كنند ،  در قسمت گالری تزریق سیمان برای اینكه بتوان از نفوذ آب تا حد ممكن جلوگیری كرد بر حسب میزان تخلخی كه تشكیلات زمین شناسی دارد و ضریب نفوذ ‏‏‏‏‏‏ پذیری كه میتوان برای آن پیش بینی        نمود ، سوراخها با طول ها و زوایای مناسب وعمود برسطح جریان آب حفر میگیردد وتوسط دو غاب سیمان با غلظت های معین تزریق میشود و با این كار دیواری نامرئی از سیمان در داخل تكیه گاه و پی سد بوجود آورده میشود كه از نفوذ آب جلوگیری میكند .
در قسمت نفوذ بر حسب میزان آبدهی كه میتوان از تشكیلات زمین شناسی محل انتظار داشت سوراخهائی عمود برجهت خطوط جریان آب و بطولهای مناسب بنام زهكش حفر میگردد . زهكش ها سبب میشوند كه آبهای نفوذی بدرون آنها جمع شده و به بیرون هدایت شوند ، آبها نفوذی در جریان خود مقداری از مواد قابل حل را در خود حل و حمل میكنند و بسا اتفاق میافتد كه این مواد بصورت رسوبی سخت در سوراخها نشست میكند ادامه این رسوب گذاری باعث پر و مسدود شدن سوراخها میگردد ، بمنظور جلوگیری از این اتفاق بطور مرتب میزان آبدهی هر كدام از زهكش ها برحسب لیتر بر ثانیه اندازه گیری میشود تا چنانچه تغییری در آبدهی آنها ظاهر شد ، اقدام لازم به منظور برگرداندن آبدهی آن بحالت اول صورت گیرد .
( 13 )
ابزارآلات دقیق واحد نگهداری سدها          
قسمتی از برنامه تعمیرات و نگهداری سد مراقبت از بدنه سد و حصول اطلاع  از موقعیت و  
چگونگی و حالت آن است به همین منظور ضمن مراحل ساختمانی سد ابزار آلات دقیقی در بدنه سد كار گذاشته میشود كه با قرائت آنها میتوان حركاتی را كه سد در پرتو نوسانات ارتفاع آب  دریاچه و درجه حرارت و یا زلزله و سیلابهای سنگین از خود نشان میدهند اندازه گیری كرد وحالت آنرا مشخص نمود و بدینوسیله از مرغوبیت وعادی بودن موقعیت سد اطمینان حاصل كرده در حالت عادی مجموعه اطلاعات از وضعیت و چگونگی سد طبق یك برنامه ثابت جمع آوری میگردد ولی در موارد غیر عادی مانند بروز زلزله یا سیلابهای سنگین برنامه فوق العاده قرائت ابزارآلات دقیق دارد .
ابزار آلات دقیق واحد نگهداری سد عبارند از :
شاقول مستقیم و معكوس                        INVERTED PENDULUM PENDULUM   &  
كیلومتر یا تراز                                                                                CLINOMETER            
راك متر                                                                                      ROCK   METER
جونیت متر                                                                                    JOINT  METER
 ترمو متر                THERMOMETER                                                                                 استرین متر                                                                                 STRAIN  METER                       
اكسنتو متر                                                                                EXTENSOMETER
لرزه نگار ( زلزله سنج )                                                            ACCELEROGRAPH
هركدام از این دستگاها فاكتری از عوامل تغیرات دهنده وضعیت وچگونگی بدنه سد را بشرح زیر اندازه گیری میكنند .
( 15 )
1- شاقول مسستقیم و معكوس
شاقول وسیله ای است كه میزان انحراف سد از خط قائم را مشخص میكند یا این معنی كه نوساناتی را كه سد در اثر تغیرات ارتفاع آب دریاچه و درجه حرارت و یا زلزله از خود نشان میدهد اندازه گیری میكند . هر شاقول دارای چهار قسمت مشخص بشرح زیر است .

الف-  نقطه اتكاء كه در دیواره سد قرار دارد
ب- سیم شاقول كه رشته سیم محكم و مخصوص است و انقباض و انبساط از خود نشان نمیدهد وقطر آن بستگی بطورسیم شاقول دارد .
ج- وزن متصل به سیم كه در انتهای شاقول وصل میگردد و وزن آن بستگی بطول سیم شاقول دارد بطوریكه بتوان سیم شاقول را تا سر حد ماگزیمم كشش دهند .
 د- مخزن روغن كه وزنه شاغول در آن غوطه ور میگردد تا از نوسانات سیم جلوگیری شود .

در شاقول مستقیم نقطه اتكاء شاقول در بالا و عامل كشش دهنده سیم ( وزنه ) در پائین نقطه اتكاء قرار دارد ولی در شاقول معكوس جمله اتكاء در پائین وعامل كشش سیم عامل سیم شاقول كه یك  مخزن توخالی غوطه ور در ظرف پر از روغن است در بالا  قرار  گرفته         
برای اندزگیری نوسانات سیم شاقول از دستگاهی بنام كردیسكوپ       COORDISCOPE  
استفاده میشود كه شامل دو خط كش عمود بر هم در یك صفحه است بر روی هر كدام از این خط كشها یك عدسی پایه دار بصورت كشوئی وجود دارد ، یكی از خط كش ها حركات سد را در سمت چپ و راست و دیگری در سمت بالا و پایین دست رودخانه نشان میدهد .  بكمك  عدسی ها میتوان سیم  شاقول را مشاهده  كرد در محلی كه سیم  شاقول
كاملاً در عدس دیده میشود عد مربوط به آن به آن حالت برروی
( 16 )
خط كش قرائت میگردد .                                                                                                            1
وبدینوسیله وضعیت سیم شاغول و در نتیجه بدنه سد نسبت به خط قائم تا  20     میلیمتر كه حساسیت كرد یوسكوپ است مشخص میگرد .
كلینومیتر                   CLINOMETER
ییكلینومیتر یا تراز دستگاهی است كه انحرافات افقی سد را در ارتفاعات مختلف و درجوار ایستگاههای قرائت شاقول اندازه گیری میكند ودارای قسمتهای زیر است :
الف ) یك لوله فلزی بطول یك متر كه سایر قسمتهای كلینومیتر برروی آنها بسته شد .
ب  ) دو بازی استقرار كه هر كدام زبان سوراخ دار جهت سوار شدن برروی مقره ها دارند و در منتهی الیه لوله كلینومیتر در یك سطح پیچ شده اند .
ج  ) دو تراز ثابت بر روی میله كلینومیتر كه افقی بودن محل استقرار را در جهت طول و عمود بر كلینومیتر تنظیم می كند .
د  ) با یك تراز متغییر كه در امتداد تراز طولی قرار دارد و دارای یك پیچ تنظیم افقی و شش دریچه  مدرج  است  .  دریچه پائینی بر حسب میلیمتر و دریچه  بالائی بر حسب یك
      1 
250    میلیمتر تقسیم بندی شده اند ، با استفاده از پیچ تنظیم این تراز را به حالت افقی در آورده ودرجات زاویه از روی دریچه ای مدرج قرائت میكنند .روی این دریچه ها عدسی متحرك وجود دارد كه قرائت درجات را آسانتر مینماییند .
( ه )   دو مقر استقرار كه در بدنه سد روی یك خط افقی و بفاصله یك متر از هم كار

( 18  )
گذاشته شده اند و هر كدام یك كلاهك هستنند آنها را از صدمه دیدند و جرم گرفتن مصون نگه میدارد .
  طرز كار با كلینومیتر
استفاده صحیح از یك ابزار دقیق وقتی میتوان انتظار داشت كه دستگاه كوچكترین صدمهای ندیده با شد و برای حصول اطمینان از اینكه كلینومیتر ضمن حمل و بالا و پائین شدن از راه روها وگالری ضربه و صدمه ای نبیند باید آن را در جلوی خود كه نرم و بدون حركت و با درجه حرارت ثابت است قرار دارد و با احتیاط آن را حمل كرد كه به دستگاه صدمه ای وارد نشود .
برای اندازه گیری زاویه كجی بدنه سد توسط كلینومیتر قبل از هر كار باید مطمئن بود كه سوراخهای زباله استقرار كلینومیتر و مقرهای آن نیز هستند یا خیر چون كوچكترین جرم برروی آنها اشباع بزرگی را در اندازه گیری نشان میدهد . پس از مطمئن شدن از تمیز بودن قسمتهای فوق كلینومیتر را با احتیاط و بدون فشار روی مقرها قرار میدهند وباید سعی شود كه بیش از مدت لازم در دست نگهداری نشود چون از نظر انتقال درجه حرارت اهمیت دارد ، تابش آفتاب و وزش باد میتوانند تغییراتی در قرائت بوجود آورند . به همین علت كلینومیتر را پس از سوار كردن در جایگاه بعد از چند دقیقه كه حرارت اثر اتش برطرف شد اندازه گیری را شروع میكنند .
3 – جونیت میتر
جونیت  میتر وسیله ای  است كه  فاصله ای  بین  قالب های  سد  را  در  ارتفاعات  
مختلف  اندازه گیری  میكند  و دارای  دو  نقطه  اتكاء ویك  قسمت قابل ارتجاع است  ،  نقطه اتكاء در یك  قالب  و  نقطه  اتكاء  دیگر در  قالب  مجاور و در نتیجه   قسمت  قابل  ارتجاع   بین دو  قالب  قرار میگیرند  با   كم
                                ( 19 )
 با اندازه  گیری درجه حرارت آب دریاچه در ارتفاعات مختلف و اندازه گیری درجه حرارت بتون سد توسط  ترموترها و مقایسه آنها با یكدیگر این این  ارتباط مستقیم بخوبی  مشاهده  می گردد . ترموتر تشكیل شده از یك استوانه برنجی بطول تقریبی 5/9  سانتی متر كه در داخل آن یك سیم پیچ مقاوم تعبیه شده ، این سیم پیچ توسط یك كابل سه رشته ای به فیش های موجود در یك جعبه چوبی درون گالری های  بازرس وصل می گردد .  سیم پیچ داخل ترمومتر  بر حسب درجه حرارت های مختلف ، مقاومتهای مختلفی  از خود نشان میدهد كه با استفاده از یك اهم متر حساس ، مقاومت تا       1    اهم اندازه-                                                                                              100                                                                                            
گیری میشود و با بكار بردن ضریب  رابطه ای كه بین اهم و درجه حرارت درون بتون سد مشخص میگردد .
5 – استرین میتر  STRAIN  METER  
استرین میتر وسیله ای است كه میزان فشردگی و فشار درونی بتون بدنه سد را در قسمتهای مختلف نشان میدهد ، بدین ترتیب كه بر حسب فشردگی و فشار یكه در داخل بتون بوجود می آید استرین میتر فركانس های مختلفی تولید میكند ،  چون اصولاً استرین میتر ویر ویر و مور موری را كه در پرتو فشردگی بتون بدنه بوجود می آید به فركانسهای منظم تبدیل میكند كه میزان این سر وصدا ها بستگی به میزان فشار وارد آمده به بدنه سد دارد بنابراین تغییرات  فركانس بستگی كامل به تغییرات ارتفاع آب دریاچه دارد .  استرین میترها بصورت های تك ، دو ، پنج ، نه و دوازده واحدی درون بتون سد قرار داده میشود .
( 21 )  ...